donderdag 30 april 2015

Het aanbesteden van digitaliseringsprojecten

Regionaal Archief Tilburg stelt de komende jaren weer veel archiefbronnen digitaal beschikbaar. Op die manier komt meer en meer informatie op een laagdrempelige manier ter beschikking voor onderzoekers en belangstellenden. Daarnaast richt het archief zich meer op de vraag van klanten, zoals gemeenten. Digitalisering van archiefbronnen is daarvoor noodzakelijk. Het is zelfs één van de belangrijkste middelen om het doel van participatie, kennisdeling en samenwerking te bereiken. Digitalisering is leidend in de plannen van Regionaal Archief Tilburg. De uitvoering van de digitalisering vindt plaats door derden.

In het najaar van 2014 stonden vier digitaliseringsprojecten op het programma:
- Registers Burgerlijke stand (17.575 scans)
- Doop-, trouw- en begraafboeken (4.170 scans)
- Notariële archieven en schepenbanken (49.600 scans)
- Kaarten en tekeningen (199 stuks)

Omdat het om vier grote projecten tegelijk ging, hebben we deze aanbesteed. Het doel van de aanbesteding was om te komen tot een overeenkomst voor het digitaliseren van het materiaal door een of meerdere leveranciers. En dat is gelukt. Na de aanbestedingsprocedure in oktober 2014 kwam het digitaliseringsbedrijf GMS als ‘winnaar’ uit de bus voor alle vier de projecten. In 2015 zou alles conform planning worden gedigitaliseerd. Vanuit het archief kwam echter de vraag of een of meerdere digitaliseringsprojecten al in 2014 zouden kunnen worden gerealiseerd. Dat bleek te kunnen en GMS ging meteen aan het werk om dit mogelijk te maken. In eerste instantie konden drie projecten al worden uitgevoerd. Het project ‘Notariële archieven en Schepenbanken’ zou dan in 2015 gedigitaliseerd worden. Tot onze grote verrassing heeft GMS het voor elkaar gekregen om ook dit archief in 2014 te digitaliseren. Een compliment waard!

Na het digitaliseren moesten alle digitale beelden geupload worden op onze website. In de afgelopen maanden werd steeds een van de genoemde projecten zichtbaar op onze website. Als eerste waren dat de aanvullingen van de registers van de burgerlijke stand van Dongen, Drimmelen, Goirle, Loon op Zand, Moergestel, Oisterwijk en Oosterhout (zie weblog van 18 februari). Gevolgd door de aanvullingen van de doop-, trouw- en begraafboeken van Berkel-Enschot, Tilburg en Oisterwijk. Daarna was het de beurt aan het archief van Schepenbank Geertruidenberg (zie weblog 10 februari) en de notariële archieven van Diessen, Baarle-Nassau en Chaam. Tenslotte werden de 199 kaarten en tekeningen van Tilburg gepubliceerd, waardoor nu alle vier de projecten voor iedereen digitaal zijn in te zien. Neem eens een kijkje en geniet van al onze digitaliseringsprojecten.

woensdag 29 april 2015

Zo maar een meisje: Stella Van Dam




Zo maar een meisje Stella van Dam.

Zo maar een meisje, dat in haar lievelingsboek haar naam schreef met potlood: Stella van Dam. Het boek lijkt wel stuk te zijn gelezen. Hoe oud zou ze zijn geweest dat ze het boek 'Regina naar kostschool' zou hebben gelezen, 10, 12 jaar ?
Dit boek werd dit jaar gevonden op de zolder van de familie Spapens, van wie we eerder het familiearchief Van Dam ontvingen.

Een dergelijke vondst herinnert ons weer pijnlijk aan het lot van Joodse Tilburgers tijdens de Tweede Wereldoorlog. Stella van Dam uit de Tilburgse Dapperstraat overleed in september 1942 in concentratiekamp Auschwitz.

Zo maar een meisje Stella van Dam.



Gerelateerde blog:

Uit het archief Van Dam: "Moed houden, dan doen ik ook !"

dinsdag 28 april 2015

Dagboek tante Annie van Erve



Soms kom je in het bezit van documenten van overleden familieleden. Vaak ben je zelf jonger dan degene, die de archiefstukken heeft nagelaten. Het komt zelfs voor dat je de persoon, hoewel familie, niet goed hebt gekend.
Zo ook Mieke Stokkermans, die een dagboekje en familiepapieren van haar tante Annie van Erve in bezit kreeg. Johanna Maria Catharina, roepnaam Annie, werd op 9 september 1912 geboren te Tilburg als zevende kind van Gerardus (1882-1982) en Adriana Verhoof (1881-1964). Het gezin telde 12 kinderen.

Annie kreeg voor de oorlog een baan als dienstbode bij pastoor Jos W. van Besouw in Boxtel. Haar documenten getuigen vooral van de oorlogsperiode. In een brief van 5 mei 1944 schrijft haar werkgever Jos van Besouw aan Betsie en Annie dat hij 'met Gods Hulp goed weet te schikken'. Hij zit op dat moment gevangen en op het voorgedrukte briefpapier staat '"uberprüft". Naar omstandigheden gaat het goed op de pastorie St. Petrus aan de Duinendaal 2 in Boxtel. Annie ontvangt daar ook brieven uit Tilburg, van haar moeder en zussen.

Annie van Erve

Het meest bijzondere archiefstuk is haar nagelaten dagboekje, waarin Annie van Erve haar oorlogsbelevenissen noteert. Ze schrijft dat ze na vijf weken in de kelder te hebben gewoond in oktober 1944 wordt geëvacueerd naar Gelderland. 

Zus en tante Annie zou ongehuwd blijven en na haar dood in juni 2009 kwamen haar familiepapieren bij haar nicht Mieke Stokkermans terecht. Een prachtmens staat in haar overlijdensadvertentie. Het dagboek met brieven is opgenomen in de collectie memoires en dagboeken Tweede Wereldoorlog Tilburg 1940-1945 (528). Sinds kort kunt u zelf het dagboek ook lezen via de website van het Regionaal Archief Tilburg.
Hierbij de link naar de scans.

De menu's van de pastoor uit Boxtel zijn in overleg met Mieke Stokkermans overgedragen aan het Brabants Historisch Informatie Centrum (link).
 
 

zondag 26 april 2015

Is je familienaam Van Erve, Van Erven of zelfs Van Erven Dorens?

Boek over familie Van Nerven.

Is je familienaam Van Erve, Van Erven of zelfs Van Erven Dorens: je bent allemaal familie van elkaar ! Dat zegt John van Erve uit Nieuwegein. Hij heeft tientallen jaren gespeurd naar de geschiedenis van deze familie. Deze geschiedenis gaat terug tot het eind van de 15e eeuw. Hij is er in geslaagd om van 15 generaties de complete genealogie samen te stellen. In verband met privacywetgeving is verder onderzoek naar latere generaties beperkt mogelijk.
Gedurende de eerste eeuwen werd deze familie nog Van Nerven genoemd, maar in de loop der tijd veranderde de naam in Van Erven en later nog in Van Erve. De naam Van Erven Dorens kwam tot stand door een naamsverandering. Het staat allemaal in het boek beschreven.
Al in de 15e eeuw vestigde de eerste Van Nerven zich op Abcoven in Goirle. Nakomelingen van hem woonden er nog  tot en met de 20e eeuw. Ondertussen zijn er ook nakomelingen van hem elders in Goirle, in Tilburg en elders in Nederland gaan wonen. Ook vertrokken er familieleden naar België, Frankrijk en Brazilië.
Om de kostprijs van het boek laag te houden en ook om het milieu te sparen wordt het boek in PDF-formaat geleverd. Op die manier kan ieder zelf bepalen of zij het boek willen printen of eventueel in boekvorm laten inbinden. De prijs van het boek bedraagt 22,50 euro. Degenen die dit boek willen bestellen kunnen dat doen door een mailtje te sturen naar: geneanerven@gmail.com
Binnenkort is het boek ook in te zien op de studiezaal.

donderdag 23 april 2015

Inspirend bezoek aan de Brabant-Collectie



We hebben in de loop der jaren de goede gewoonte ontwikkeld om één keer per jaar met onze vrijwilligers op stap te gaan. Op deze manier willen we graag onze waardering laten blijken voor het werk wat ze door het jaar verzetten. Deze keer was de keus gemaakt voor een bezoek aan de Brabant-Collectie die ondergebracht is bij Tilburg University.

Even terug in de schoolbanken voor uitleg
Na een uitleg over hoe de Brabant-Collectie ontstaan is en wat men zoal in huis heeft aan boeken, kaarten, foto’s ect. stond  een wandeling naar het naastgelegen sterrebos, de Oude Warande, op het programma. Op deze mooie lentedag en met Thijs Caspers als bezielde gids was de wandeling een waar genoegen. Voor wie niet deel nam aan de wandeling was de fotocollectie van de Tilburgse fotografe Rees Diepen het onderwerp waarover men bijgepraat werd door Emy Thorissen.

Een stralende lentedag 



Tijdens het middagprogramma werden een aantal onderdelen van de Brabant-Collectie meer voor het voetlicht gebracht. Er was aandacht voor cartografie, film en oude drukken. Maar de uitleg over het gebruik van  de bibliotheek was voor veel van onze vrijwilligers een eye-opener. Weinige waren bekend met het feit dat je met een gratis lidmaatschap toegang hebt tot een gigantische collectie boeken over Brabant. Zoals een van de vrijwilligers het omschreef: een snoepwinkel als je van geschiedenis én Brabant houdt.
Verhalen over oude drukken die onderdeel zijn van de Brabant-Collectie
Hartelijk dank aan de medewerkers van de Brabant-Collectie voor deze inspirerende dag voor de vrijwilligers van Regionaal Archief Tilburg.

woensdag 22 april 2015

Chatten in de maand mei

De komende maand staan er weer enkele officiële feestdagen op ons te wachten. Dit beïnvloedt de aanwezigheid op de chat, zoals wij die in de avonden samen met het BHIC verzorgen. Op onderstaande dagen zijn wij niet via de chat te bereiken.
Let op: de chat via de website van het BHIC is op deze dagen dus ook 'gesloten'.
maandag 27-4: Koningsdag
maandag 4-5: Herdenkingsdag
dinsdag 5-5: Bevrijdingsdag
donderdag 14-5: Hemelvaartsdag 
vrijdag 15-5: BHIC gesloten
maandag 24-5: 2e Pinksterdag


dinsdag 21 april 2015

De scheiding tussen het noorden en zuiden van Tilburg


Freke Sens, onlangs afgestudeerd aan de Fontys Hogescholen Journalistiek, was gedurende enkele weken actief in de studiezaal van Regionaal Archief Tilburg. Ze kreeg de opdracht van Bibliotheek Midden-Brabant om onderzoek te doen naar de vermeende scheiding tussen Noord- en Zuid-Tilburg. De spoorlijn die in 1863 voor het eerst werd gebruikt, zou daar de oorzaak van zijn. Freke, die o.a. vooronderzoek deed voor haar medestudenten van Fontys Hogescholen Journalistiek, schreef het volgende verslag van haar onderzoek. 

Freke Sens (links) met twee studenten
In aanloop naar de opening van twee nieuwe Tilburgse spoorpassages later dit jaar organiseerde CAST begin april een verhalenavond over Noord versus Zuid. Een avond rondom de vermeende scheidende werking van de spoorlijn binnen Tilburg.

Verhalen over ‘deze en gene kaant’ bleken er genoeg te zijn, maar is er ook feitelijk bewijs te vinden voor deze scheiding? Aan de hand van deze vraag dook ik – student aan de Fontys Hogeschool Journalistiek - voor CAST het archief in. Uitgangspunt bij mijn korte zoektocht vormde de vergelijking tussen de wijken ten noorden en zuiden van de spoorlijn. Komen bepaalde verschijnselen (zoals meer industrie of hogere inkomens) slechts aan één kant van het spoor voor? Bestaan daarin overeenkomsten tussen noordelijke en zuidelijke wijken? En is dat altijd zo geweest?

Vooraf had de gemeente Tilburg al een aantal recente data geleverd. De Stadsmonitor (met statistische gegevens die teruggaan tot 1992) en een leefstijlonderzoek uit 2013 maken het mogelijk de Tilburgse wijken op diverse punten te vergelijken. Opvallend genoeg blijken hieruit geen grote verschillen tussen de gebieden ten noorden en zuiden van het spoor. Verschillen doen zich vooral op wijkniveau voor, onafhankelijk van noord en zuid. Zo kent zowel noord (Hasselt) als zuid (Korvel) subwijken met een groot aandeel jonge digitalen. Modale koopgezinnen vind je zowel veel in Oerle (zuid) als in Groeseind (noord).

Kaarten: stadsontwikkeling, fabrieken en parochies
Mijn opdracht was kwantificeerbare gegevens te vinden van vóór 1992. Dat bleek minder eenvoudig dan gedacht. Eerste aandachtspunt waren de kaarten van Tilburg. De geografische kaarten laten de ontwikkeling van de stad zien. Het zuidelijke deel van Tilburg kent in eerste instantie meer bebouwing dan het noordelijke deel, maar worden vanaf eind negentiende eeuw worden deze verschillen minder duidelijk. De toename van de bebouwing is echter niet aantoonbaar in verband te brengen met de in 1863 geopende spoorlijn.

Dat geldt eveneens voor de situering van de Tilburgse industrie. Hoewel de scheldnaam ‘Turken’ naar verluid verwijst naar de lompe, onbeschaafde fabrieksarbeiders ten noorden van de lijn, laten de kaarten een vrij gelijkmatige spreiding van fabrieken zien. Het beeld van een sterker geïndustrialiseerd noorden gaat op basis van de kaarten niet op.

Veelbelovender lijkt het kaartje met daarop de parochie-indeling die in 1797 werd vastgesteld. De grens tussen de zuidelijke parochie ’t Heike en het noordelijke ’t Goirke lijkt vrijwel dezelfde lijn te volgen als de latere spoorlijn. Worden de vermeende verschillen tussen noord en zuid dan vooral bepaald door de parochie-indeling in plaats van door de spoorlijn?

Data: lastig te vergelijken
Naast de kaarten, vormden boeken en archieven een bron van informatie. Hierin blijken wel degelijk dataset(je)s te vinden over noord en zuid. Problematisch aan deze data is echter dat ze vaak een momentopname betreffen; heel specifieke thema’s behandelen of niet per wijk uitgesplitst zijn. Jaarlijkse, wijkgerelateerde data die terugkerende thema’s – vergelijkbaar met die in de Stadsmonitor - beslaan zijn lastig te vinden of gewoon niet beschikbaar.

Het archief beschikt over stapels gemeentelijke rapporten vanaf de jaren zeventig. Hierin staan data per wijk over onder meer migranten, studentenhuisvesting en stadsvernieuwing. Helaas ontbrak de tijd om relevante datasets te verzamelen en te vergelijken. Medestudente Nina Mulder maakte wel een mooie interactieve kaart met daarop de bevolkingsaantallen per wijk.


Noord versus zuid: terminologie
Wat opvalt in de literatuur is dat zelden over ‘noord’ en ‘zuid’ gesproken wordt. Het gaat vrijwel altijd over straten, wijken of parochies. Uitzondering vormen de gemeentelijke badinrichtingen die worden aangeduid met ‘Badhuis Noord’ (Prinses Julianastraat) en ‘Badhuis Noord’ (Paduaplein).

Ook Alfred van de Weyer maakt in ‘De religieuse practijk in een Brabantse industriestad’ (1955) herhaaldelijk onderscheid tussen noord en zuid. Van de Weyer onderzoekt de geloofsbeleving van de Tilburgers aan de hand van onder andere priesterroepingen en communiegang per parochie. Zo zijn in onderstaande tabel cijfers over de paasviering vastgelegd.

Zuidelijk stadsgedeelte

Noordelijk stadsgedeelte

Ringbaan West
1,4
Heikant
1,5
Anna
2,4
Theresia
1,9
Noordhoek
2,5
Loven
2,3
Koningshoeven
2,9
Gasthuisstraat
3,4
Korvel
4
Hoefstraat
3,4
Ringbaan-Oost
4,4
Vredeskerk
3,6
Liduina
4,7
Besterd
3,6
Fatima
5,1
Groeseind
4,4
Heuvel
6,9
Goirke
4,5
Heike
6,9
Hasselt
4,8
Trouwlaan
9


Broekhoven I
10,3


Broekhoeven II
12,9


Aantal non-pascantes per 100 communicanten in de parochies van Tilburg in 1952 (pp 53)

Opmerkelijk is dat Van de Weyer meerdere malen concludeert dat de geloofsbeleving in de noordelijke parochies ‘gunstig afsteekt’ bij die in de zuidelijke tegenhangers.

“Voorts is het opvallend, dat het Noordelijk stadsdeel een veel betere indruk maakt dan het Zuidelijk stadsgedeelte. Dit kan goed verklaard worden uit het karakter der beide stadsdelen: het Noorden heeft meer een dorps karakter bewaard, het Zuiden is veel meer verstedelijkt.”

Het spoor als barrière
De scheidende werking van de spoorlijn komt overigens wel met regelmaat in de literatuur terug. “Men kent de binnenstad en verder de ‘uithoeken’, die langzaam aan naar het centrum toegegroeid zijn, al vormt de spoorweg, die de stad a.h.w. in tweeën snijdt, een obstakel“, schrijft A.J.A.C. van Delft in 1941. Vierenveertig jaar later heeft sociaal geograaf Sako Musterd het over “de spoorlijn, die tot 1965 de stad als het ware in twee stukken deelde die slecht met elkaar verbonden waren.” Opvallend is dat die zogenaamde scheidende werking in veel gevallen niet wordt toegelicht.

Ook de collectie van oud-archivaris Jaap Veen over openbaar vervoer in Midden-Brabant roept het beeld op van de spoorlijn als barrière. Dat komt vooral door de vele documentatie over de overwegproblematiek. Naast krantenartikelen (Tilburg was lange tijd landelijk koploper wat betreft overwegmisère) en gemeenteverslagen over de overwegkwestie, bevat de collectie een aantal statistieken over de gemiddelde wachttijd bij de overgangen.

Tellingen, gehouden op 4 en 5 februari 1914, tussen 07.00 uur en 21.00 uur:
Overweg Heuvel:                           93 keer gesloten; totale tijdsduur: 8 uur en 21 minuten.
Overweg Gasthuisstraat:            75 keer gesloten; totale tijdsduur: 5 uur en 34 minuten.
(Bron: Nieuwe Tilburgsche Courant, 11 juli 1917)

Tellingen, gehouden op 6 en 7 april 1948, tussen 07.00 uur en 19.00 uur:
Overweg Heuvel:                           6 april: 50 keer, 4 uur en 16 minuten;
                                                               7 april: 57 keer, 4 uur en 2 minuten.
Overweg Gasthuisstraat:            6 april: 46 keer, 3 uur en 5 minuten;
                                                               7 april: 40 keer, 2 uur en 50 minuten.
(Bron: Gemeentelijke Bureau voor Statistiek)

FHJ-student Rick van Gasteren verwerkte bovenstaande gegevens in een tijdlijn over de Tilburgse spoorwegovergangen en –tunnels.

Dit project is onderdeel van de campagne 'Ontdek de Spoorzone' door Bibliotheek Midden-Brabant georganiseerd. Voor meer informatie en inspiratie: bezoek de website

Verslag: Freke Sens