Moerenburg en het Kasteel van Tilburg in 3D

Tilburg is niet rijk aan eeuwenoude gebouwen die beeldbepalend zijn voor de stad. De stad heeft andere kwaliteiten.

Toch bestaat er altijd weer een behoefte om de geschiedenis te reconstrueren in iets fysieks. Zo heeft de gemeente Tilburg het plan opgevat om Huize Moerenburg nieuw leven in te blazen. Dit middeleeuws (land)huis was eeuwenlang de zetel van de pastoors van Tilburg en Enschot en later van andere belangrijke personen. Rond 1750 is het gesloopt en leeft de naam alleen nog voort in het gebied waar het huis heeft gestaan. Deze zomer is begonnen met de werkzaamheden en in de lente van 2012 zullen de contouren van het landhuis terug te zien zijn in het landschap en komen er ook tuinen, grachten en een boomgaard.

Een andere opvallende gebeurtenis was de ophef over de kasteeldeur van het voormalige kasteel van Tilburg die opdook bij een particulier. De emoties liepen hoog op en de deur blijft behouden. De gemeenteraad maakte zich daar sterk voor. Het kasteel zelf is in 1859 gesloopt nadat het eeuwenlang in de Hasselt had gestaan en huis was voor de voormalige heren van Tilburg. Er zijn enkele prachtige gravures van bewaard gebleven en de contouren van het kasteel zijn terug te vinden een plantsoen.

De digitale techniek maakt het een stuk eenvoudiger om oude gebouwen weer zichtbaar te maken. Regionaal Archief Tilburg heeft daarom van deze twee gebouwen een 3D object laten maken. Deze objecten kun je downloaden en bekijken in Google Earth.

Hoe dat precies werkt kun je lezen op de website van Regionaal Archief Tilburg.

Een wonder te Tilburg

Adrianus Johannes Kolen doet op 27 augustus 1884 te Tilburg aangifte van de geboorte van zijn dochter Arnolda Theodora Maria, geboren 25 augustus 1884 om 10 uur 's-avonds:

Drie dagen later doet dezelfde Adrianus Johannes Kolen op 30 augustus 1884 aangifte van de geboorte van zijn zoon Johannes Wilhelmus Franciscus, geboren 28 augustus 1884 om 5 uur 's- middags: Een verschil van bijna drie dagen tussen geboortedata van kinderen van een tweeling is in theorie mogelijk, maar zeker niet alledaags. Maar er is meer aan de hand. Beide kinderen overlijden vrij spoedig na de geboorte. Johannes Wilhelmus Franciscus Kolen overlijdt op 5 september 1884 om 2 uur 's-middags, oud 9 dagen: En zijn zus Arnolda Theodora Maria Kolen overlijdt op 7 september 1884, om 11 uur 's-morgens, oud 11 dagen:
De genoemde geboorte- en overlijdensdata stemmen exact overeen met de data, genoemd in het bevolkingsregister van Tilburg 1880-1890 deel 22, blad 151. De ambtenaar, die het bevolkingsregister bijhield, heeft de gegevens uit de burgerlijke stand keurig netjes overgenomen, maar zich niet afgevraagd: Twee kinderen van een tweeling met drie dagen verschil in geboorte, kan dat wel? Maar toch is er iets mis: De leeftijden van de kinderen, vermeld in de overlijdensakten, kloppen niet met de geboortedata: Arnolda Theodora Maria is als zij overlijdt ruim 12 dagen en niet 11 dagen en Johannes Wilhelmus Franciscus is als hij overlijdt ruim 7 dagen en niet 9 dagen.

Kom naar het archief tijdens Open Monumentendag

Open Monumentendag in 2011 staat in het teken van gebouwen met en herbestemming: Oud gebouw, nieuw gebruik. Het gebouw van Regionaal Archief Tilburg is daar een uitstekend voorbeeld van!

Het archief is zondag 11 september het centrale informatiepunt van Open Monumentendag in Tilburg en Berkel Enschot. Monumenten in Udenhout zijn een dag eerder, op zaterdag 10 september, te bezoeken.

In het archief worden diverse activiteiten georganiseerd:

• Vrij toegankelijk voor iedereen start elk heel uur een korte rondleiding door het openbare gedeelte van het gebouw waarin de ontwikkeling van kazerne naar textielfabriek naar archief wordt uitgelegd.
  
  
• Op inschrijving start verspreid over de dag vier keer een rondleiding door het archiefdepot. Inschrijven hiervoor is verplicht. Dat kan via de website. Er is maar een beperkt aantal plaatsen beschikbaar, dus wees er op tijd bij!

• Er zijn foto´s te zien van de verbouwing in de jaren ’80.
  
  
• Er is een boekverkoop van de Stichting Open Monumenten Tilburg

Openingstijden op zondag 11 september 2011: 10.00 tot 17.00 uur.

Voor de rondleiding door het archiefdepot geldt dat jassen en tassen in de garderobe opgeborgen moeten worden. De groepsgrootte is maximaal 12 personen.

Deelnemers aan de Open Monumentendag kunnen bij Regionaal Archief Tilburg starten met de wandelroute door de binnenstad. De brochure is hier verkrijgbaar met alle informatie over de Open Monumentendag in de gemeente Tilburg. In veel opengestelde monumenten wordt de geschiedenis op een bijzondere wijze belicht. Zo staat heel monumentaal Tilburg op de kaart.

Nieuwe studenten in de stad?

Mijnstudentenleven.nl is een portaal waarin een aantal steden beschreven wordt. Zo staat 'onze´ stad als volgt vermeld:  Tilburg is een vooruitstrevende stad die vele kansen biedt voor studenten. Het is geen stad waar de historie van afdruipt. Er zijn weinig historische resten maar dat betekent niet dat de stad geen historie heeft. Studenten die woonachtig zijn in Tilburg prijzen de stad om de charme en warmte die het centrum te bieden heeft. De heuvelstraat en het ' Pieter Vreedeplein' zijn de winkelstraten voor studenten met kledingzaken als H&M, Men at Work en Zara. De stad kent vele kroegen en terrasjes waar de bekende Brabantse gezelligheid tot uiting komt.

Onlangs plaatsten we een artikel in de SUM, een landelijk blad voor studenten en lifestyle. En hoewel bovengenoemde site ons niet bekend was, lijkt hetgeen wij schreven een reactie op deze toch enigszins a-historische toonzetting. In ons artikel prijzen we juist het historische aspect van de stad aan. We bevelen aan om een eerste bezoek aan onze website te brengen omdat deze onder andere foto´s, historische filmpjes, bouwtekeningen en plattegronden bevat. En hoewel we ons er van bewust zijn dat het in een archief allemaal ´oud papier´ is, gaan we er van uit dat het waardevolle informatie kan zijn voor de studenten en de straat of het huis waarin zij de komende jaren gaan wonen.

In de  SUM refereren we aan ´s lands eerste bezetting van een hogeschool, de ´Karl Marx Universiteit´. Voorts vertellen we dat onze beeldbank talloze foto´s bevat van het Wilhelminapark, de Tuinstraat en Willem II straat, daar waar de studenten gehuisvest zijn. We geven aan zelfs te beschikken over het archief van ´Sociëteit Philharmonie te Tilburg´. Onze contacten met Fontys Hogescholen Tilburg zijn goed en mogen misschien wat intensiever maar de toekomstige leraren van Mens & Maatschappij weten ons al geruimte tijd te vinden en PABO-studenten bezoeken regelmatig het archief.

Dus die vooruitstrevende stad die Tilburg volgens Mijnstudentenleven.nl is, daar zijn we het zeker mee eens. En dat het hier goed toeven is met Brabants bier op onze terrassen en pleinen, ook daarin kunnen wij ons vinden. Het tot driemaal toe benoemen van de historie die er ´misschien wel is, maar niet van afdruipt´, wil Regionaal Archief Tilburg echter graag nuanceren. Want historie is er wel - volop zelfs-  en wie daarin geinteresseerd is, is van harte welkom. We nodigen de nieuwe studenten uit om het archief digitaal of iRL te bezoeken.

Adresaanduidingen in geboorteakten

Bij de invoering van de burgerlijke stand is bepaald, dat in een geboorteakte de plaats van geboorte dient te worden vermeld. De wetgever heeft met plaats van geboorte de nadere aanduiding van het huis, waarin de geboorte plaats vond, bedoeld. Eén gemeente in het werkgebied van RAT, nl. Diessen, heeft de plaats letterlijk opgevat en vermeldde in alle geboorteakten slechts de gemeentenaam. Sommige gemeenten zijn pas laat met een aanduiding van het adres in de geboorteakten begonnen: Moergestel en Hilvarenbeek pas sinds 1880. Nu volgen twee geboorteakten uit 1879 en 1880 van Hilvarenbeek. In 1879 werd in Hilvarenbeek geboren: Anna Maria van Laarhoven. Het huisadres wordt niet vermeld:


In 1880 werd in Hilvarenbeek geboren: Jan Cornelis de Beer. Zijn geboorteakte vermeldt, dat hij is geboren in het huis staande aan de Varkensmarkt wijk A nummer 162:






Omgekeerd komt het ook voor, dat gemeenten aanvankelijk wél het adres vermelden, maar daar later mee stoppen. Een voorbeeld is de gemeente Chaam. Van 1811-1834 is er geen adresaanduiding, van 1835-1895 wel, en sinds 1896 niet meer.


Ook hier weer twee voorbeelden:



In 1895 werd te Chaam geboren: Adriana Maria Geerts. Haar geboortehuis stond in wijk A nummer 38:





In 1896 werd te Chaam geboren: Antonia Catharina van Gestel. Het adres van haar geboortehuis is niet in de akte vermeld:

Uniek is de situatie in Udenhout. Van 1856-1895 wordt een straatnaam of wijknaam in de geboorteakte vermeld. Ook nu weer twee voorbeelden. In 1860 werd te Udenhout geboren: Wilhelmina Sweens. Haar geboortehuis stond aan de Slimstraat:

In 1881 werd te Udenhout geboren: Johanna Nouwens. Haar geboortehuis stond in het Winkel:

Wat de situatie in Udenhout uniek maakt is, dat in de bevolkingsregister nooit straatnamen worden vermeld! De ambtenaar, die de geboorteakten opmaakte, moet dus een lijst hebben gehad, waarop de straatnamen en de bijbehorende wijkletters en huisnummers stonden. Of zou hij zijn afgegaan op de informatie, die de vader van de boreling bij de aangifte gaf?

Hoe het ook zij, hier is een mooie taak weggelegd voor hen, die onderzoek doen naar straatnamen in Udenhout: niet in de bevolkingsregisters kijken, maar in de geboorteakten!

Dag van Brabantse Volkscultuur boordevol inspiratie

Elk jaar organiseert het Samenwerkingsverband Volkscultuur (Brabants Heem, Historische Vereniging Brabant, Nederlands Centrum voor Volkscultuur en Immaterieel Erfgoed, Leerstoel Universiteit van Tilburg en Erfgoed Brabant) de Dag van de Brabantse Volkscultuur. Dit jaar heeft deze studiedag als thema '200 jaar Burgerlijke Stand'. De dag wordt op zaterdag 1 oktober gehouden in gebouw 'De Schakel' te Gilze.

200 Jaar geleden werd de Burgerlijke Stand ingevoerd door Napoleon. Veel onderzoekers kennen de Burgerlijke Stand als bron voor stamboomonderzoek, maar er is nog veel meer mogelijk. Op deze dag gaat u kennis maken met de onbekende kanten en mogelijkheden van de Burgerlijke Stand.

's Ochtends is er een aantal inspirerende sprekers uitgenodigd. Tijdens het middagprogramma is de keuze aan u. Uit de vijf sessies kunt u een keuze maken om er twee bij te wonen. Theo van Herwijnen gaat tijdens één van die middagsessies in op de Burgerlijke Stand als bron voor onderzoek. Theo is medewerker van Regionaal Archief Tilburg en blogt wekelijks over de Burgerlijke Stand in het werkgebied van het archief.
De kosten voor deelname aan deze studiedag bedragen 25 euro, inclusief koffie/thee en uitgebreide lunch.

Bekijk het volledige programma op de site van Erfgoed Brabant. Aanmelden kan tot 25 september.

Achternaam van kinderen van ongehuwde moeders (4)

Soms worden kinderen van ongehuwde moeders erkend door de natuurlijke vader bij diens huwelijk met de moeder en soms verschijnt de vermoedelijke vader ten tonele, waarbij wél sprake is van een huwelijk met de moeder, maar waarbij óf de erkenning van het kind bij het huwelijk achterwege is gebleven óf er wel een erkenning heeft plaatsgehad, zonder daarvan melding te maken in de geboorteakte van het kind. Hier volgen twee voorbeelden.

Op 12 juni 1812 wordt te Terheijden Willemine van Trigt ongehuwd moeder van een zoon aan wie zij de namen geeft Corneil van Heusen. De natuurlijke vader van dat kind zal dus wel een van Heusen zijn:

En dat vermoeden wordt bevestigd op 21 augustus 1814 te Terheijden als de moeder van het kind, dan Willemijn van Trigt genoemd, trouwt met Cornelis van Heusen. Hun zoon, dan Cornelis van Heusen genoemd, wordt bij dat huwelijk erkend:

Er wordt van deze erkenning geen melding gemaakt in de geboorteakte. Toch trouwt Cornelis van Heusen op 29 mei 1835 te Breda als wettige zoon van zijn genoemde ouders met Helena Oomen. Bij de huwelijksbijlage bevindt zich een afschrift van zijn geboorteakte, waarbij in de marge een kantmelding is gemaakt betreffende de erkenning. Het extract is afgegeven door de burgemeester van Terheijden!!

Voor een tweede mysterieus geval verplaatsen we ons naar Baarle-Nassau alwaar op 20 december 1821 Johanna van Zwol ongehuwd moeder wordt van een zoon aan wie zij de naam geeft Jacobus van Eeten. Ene meneer van Eeten zal dus wel de vader zijn:

En dat vermoeden lijkt bevestigd te worden door de overlijdensakte van een Jacobus van Eeten.

Op 21 september 1851 overleed te Baarle-Nassau Jacobus van Eeten, echtgenoot van Johanna van Zwol. Aangifte geschiedt door zijn zoon Jacobus van Eeten:

Een maand later overlijdt op 22 oktober 1851 te Baarle-Nassau Johanna van Zwol, weduwe van Jacobus van Eeten. Ook nu vindt de aangifte plaats door haar zoon Jacobus van Eeten:

Plaats en datum van het huwelijk van de echtelieden van Eeten - van Zwol zijn tot op heden onbekend. Maar het lijkt erop, dat zij bij hun huwelijk hebben verzuimd hun zoon Jacobus te erkennen. Want deze zoon Jacobus van Eeten trouwt op 24 oktober 1868 te Baarle-Nassau met Adriana Kerkhof. Hij is dan een zoon van Johanna van Zwol. Over de natuurlijke vader Jacobus van Eeten wordt niets gezegd en de ambtenaar van de burgerlijke stand heeft zich ook niet afgevraagd waar de achternaam van Eeten vandaan komt, terwijl de moeder van Zwol heet:

Jacobus van Eeten overlijdt te Baarle-Nassau op 1 februari 1891. En ook in zijn overlijdensakte wordt hij zoon genoemd van Johanna van Zwol.

Reisverslag in ansichtkaarten uit 1901.

De mooiste ontdekkingen worden bij toeval gedaan!

Een tijd terug was ik op zoek naar interessante teksten voor de cursus paleografie. Door het intypen van allerlei trefwoorden die mijn belangstelling hadden, zoals 'reisverslag' stuitte ik op welgeteld één treffer: deze bevond zich in de Collectie De Bruijn te Geertruidenberg. Het is een prachtig 'Postkarten-Album' met daarin een reisverslag in ansichtkaarten uit 1901.

De ansichtkaarten zijn verzameld en beschreven door een dertienjarig meisje, Agnes Theodora de Bruijn. In de zomer van 1901, van 12 tot 30 augustus, maakte zij met haar familie een reis naar Duitsland, naar Wiesbaden en Frankfurt am Main.

Blick auf Bingen

Een vakantiereis naar het buitenland was aan het begin van de twintigste eeuw nog iets bijzonders en slechts weggelegd voor het welgestelde deel van de bevolking. De familie De Bruijn behoorde tot deze bevoorrechte minderheid. De reisbeschrijving geeft dan ook een uniek beeld van een gezin op vakantie, gezien door de ogen van een dertienjarig meisje. Ook de ansichtkaarten geven een goede indruk hoe Wiesbaden en omgeving er 110 jaar geleden uit zag.

Zo'n vonst is natuurlijk te mooi om er niets mee te doen, vandaar dat er de komende 2 1/2 week dagelijks een blogpost zal verschijnen op het weblog kletskoppen en zwarte inkt

Lees nu wat er op 12 augustus 1901 gebeurde.

Verdwenen bedrijven in Tilburg: Smarius drijfriemenfabriek

Bij het noemen van de naam Smarius zie ik direct het beeld van roze en grote ronde koeken. In Tilburg leeft de naam van de Bakkerij Smarius nog voort bij De Hasseltse rotonde met het Draaiend Huis met de bijnaam de rotonde van Smarius. Maar in Tilburg waren en zijn er meer naamdragers en bedrijven met de naam Smarius, waarvan de herinnering geringer in ons geheugen is gegrift.

Van Jos Donders, die op 1 augustus zijn bedrijfsactiviteiten op het Wilhelminapark heeft beëindigd ontving ik documenten van de drijfriemenfabriek Smarius. In 1922 gaf Frans Smarius (1887-1952) opdracht tot het bouwen van een drijfriemenfabriek op een perceel aan de Kloosterstraat. De vader van Frans, Henricus was koetsier. Het nummer moet 83 zijn geweest ontdekte ik in het handelsregister van de Kamer van Koophandel. Frans Smarius kocht in 1925 een nieuw perceel aan de Nazarethstraat nummer 6. Daar liet hij een magazijn bouwen. De fabriek is tot oktober 1979 in bedrijf geweest.

Van de geschiedenis van het bedrijf is weinig bekend, ook is er vrijwel geen beeldmateriaal bewaard. Met deze kleine aanvulling wordt weer iets meer vastgelegd van bedrijvig Tilburg.

Drie bijzondere 15-jarige bruiden

Maria Anna van Geloven, geboren Tilburg 27 oktober 1812 (als Marie Anne), is de geschiedenis ingegaan als de jongste bruid ooit. Zij trouwde op 8 november 1827, net 15 jaar oud, met Johannes Hopmans:

Voor zover valt na te gaan, was er voor haar geen enkele reden om zo vroeg te trouwen.

Dat lag anders bij een ook 15-jarige bruid, Wilhelmina Maes, geboren Tilburg 5 juni 1866, als kind van de ongehuwde moeder Anna Cornelia Maes. Zij trouwde op 7 december 1881 te Tilburg met Cornelius Dionisius van Dijk:

De reden van het huwelijk van de jonge bruid wordt duidelijk uit het geboorteregister van Tilburg. Drie dagen na de huwelijksvoltrekking wordt Wilhelmina op 10 december 1881 moeder van een dochter Cornelia Joanna:

En er is nóg iets speciaals aan de hand met Wilhelmina, zoals blijkt uit de kantmelding bij haar geboorteakte, waarin haar moeder Cornelia Maas wordt genoemd in plaats van Anna Cornelia Maes:

Volgens die kantmelding is Wilhelmina Maes op 25 oktober 1881 (dus kort voor haar huwelijk) erkend door haar moeder, die op dat moment echtgenote was van Gerardus van den Broek.

De erkenningsakte is ingeschreven in het geboorteregister van Tilburg van 1881:

Moeder Anna Cornelia Maes trouwde op 8 april 1869 te Tilburg met Gerardus van den Broek. Hij erkent haar voorechtelijk kind Wilhelmina niet. Saillant detail: Anna Cornelia Maes is geboren te Tilburg op 13 oktober 1835 als kind van de ongehuwde moeder Francisca Maes.
Anna Cornelia Maes erkent haar dochter Wilhelmina, terwijl zij op het moment van de erkenning gehuwd is. En dat is een weinig voorkomend fenomeen: meestal wordt het kind door de ongehuwd gebleven moeder zelf erkend of door de echtgenoot van de moeder.
Wilhelmina Maes werd kort ná haar huwelijk moeder.

De nu volgende 15-jarige bruid schreef geschiedenis, door kort vóór haar huwelijk moeder te worden. Op 11 februari 1876 trouwden te Loon op Zand Cornelia Michielse, geboren Loon op Zand 1 november 1860, met Adrianus Verduijn. Bij dat huwelijk wordt haar voorechtelijke zoon Henricus, geboren Loon op Zand 6 januari 1876 door haar echtgenoot erkend:

Op zoek naar een vorst

Het team van Verborgen Verleden kwam voor de tweede keer dit jaar op bezoek bij Regionaal Archief Tilburg. Ditmaal met tv-producent en presentator Peter van der Vorst. Peter is geboren in Breda, maar woont in Amsterdam. Hij is onder andere bekend van bijdragen over koninklijke families in RTL Boulevard, maar ook van programma´s als Van der Vorst Ziet Sterren en Gepest.
Voor Verborgen Verleden gaat hij samen met de redactie van de NTR terug in de tijd en speurt naar zijn voorouders. Hij heeft een aantal vragen over zijn verre verwanten die hij hoopt te kunnen beantwoorden. Veel speurwerk, zowel voorafgaand als tijdens de opnames.

Jaël Jonkman, medewerker van het archief, loodst Peter door de geschiedenis met verschillende registers, doopboeken, aktes enzovoort. Uiteindelijk ontstaat een mooi verhaal over de voorvaderen van de familie Van der Vorst.

In juni 2011 was Marc Marie Huijbregts al in het archief op zoek naar zijn vroegere familie. De uitzendingen van de nieuwe serie Verborgen Verleden starten in 2012, elke week met een bekende Nederlander. De serie geeft duidelijk weer hoe verrijkend het kan zijn om in je familiegeschiedenis te duiken. Het kan mooie verhalen opleveren, uitleg geven aan vragen die je hebt over je stamboom en de beelden in oude familiealbums doen opleven.

Leenregister Enschot uit 1778 aangekocht

Voor degenen die het handschrift moeilijk leesbaar vinden, op de kaft staat:
Register van het verheff der Leengoederen specterende aen het Leenhuijs ten Dijck gestaen inde parochie van Enschot.

Het leenhof Ten Dijck te Enschot behoorde tot de dingbank van Oisterwijk. Enschot behoort vanaf de herindeling in 1997 tot de gemeente Tilburg. Het leenregister is aangelegd in 1778, maar bevat ook overgeschreven akten van oudere leenverheffingen van het leenhof vanaf 1597. In 1795, met de komst van de Fransen werd het leenrecht afgeschaft.

In een leenregister kunt u informatie vinden over erven, personen, veldnamen en percelen. De maatvoering van de percelen is geheel anders dan nu, er was nog geen metriek stelsel. In het register worden de termen bunder en loopsaet gebruikt. Als u meer wil weten over de oudste leenregisters van de Hertog van Brabant, Wim de Bakker heeft op de website van Heemkundekring De Kleine Meijerij transcripties gepubliceerd.

Het register kwam te koop bij veilinghuis Adams Amsterdam Auctions. Hoe het daar terecht is gekomen is niet bekend. Maar na lezing van dit stukje weet u in ieder geval waar u het register kunt raadplegen. Het heeft archiefnummer 1483 gekregen.