Huwelijksdispensaties bij de rooms-katholieke kerk (1)

Bij rooms-katholieke huwelijken komt het regelmatig voor, dat een huwelijk met dispensatie is gesloten. De drie belangrijkste dispensaties zijn: trouwen in de gesloten tijd (tempore clauso) en dispensaties wegens te nauwe bloedverwantschap (consanguinitatis) of aanverwantschap (affinitatis) tussen bruidegom en bruid. Dispensatie voor trouwen in de gesloten tijd betekent dat bruidegom en bruid vrijstelling krijgen om in de advent of vasten te trouwen. Dispensatie wegens bloedverwantschap wordt verleend als de bruidegom en bruid gemeenschappelijke grootouders (2e graad), overgrootouders (3e graad) of betovergrootouders (4e graad) hebben. Het kan daarbij voorkomen dat een betovergrootouder van de bruidegom dezelfde persoon is als een overgrootouder van de bruid. Er is dan sprake van een dispensatie in de 3e en 4e graad. Soms komt het voor, dat de huwelijkspartners langs een lijn een gemeenschappelijke betovergrootouder hebben en langs een andere lijn een gemeenschappelijke overgrootouder. Er is dan sprake van een dubbele dispensatie. Dispensatie wegens aanverwantschap komt alleen voor als minstens één van de huwelijkspartners eerder gehuwd is geweest. Als bijvoorbeeld een man als weduwnaar trouwt en zijn eerste echtgenote had eenzelfde overgrootouder als de vrouw waar de man nu mee trouwt vindt dispensatie plaats wegens aanverwantschap in de 3e graad. Ook hier kan dubbele dispensatie optreden. Als genoemde weduwnaar en zijn a.s. vrouw een gemeenschappelijke betovergrootvader hebben vindt er behalve dispensatie wegens aanverwantschap in de 3e graad ook dispensatie wegens bloedverwantschap in de 4e graad plaats. Vermeldingen van dispensaties kunnen een belangrijk hulpmiddel zijn bij stamboomonderzoek. In het hiernavolgende zullen enige voorbeelden van dispensaties volgen.

Op 30 maart 1750 trouwden Adrianus Peeters en Paula Nicolaas Smekens te Baarle-Nassau (DTB 3 Baarle-Nassau scan 104):

Zij krijgen dispensatie om te trouwen in de vastentijd.

Op 3 december 1797 trouwden Henricus Wouter Verhoeven en Jacoba Roel Janssens te Berkel-Enschot (DTB 3 Berkel-Enschot scan 32):.

Ook zij kregen huwelijksdispensatie, deze keer wegens huwelijk in de adventstijd.

Op 8 mei 1804 trouwden Antonius Aarts en Joanna Maria Pijnenborg te Loon op Zand met dispensatie wegens 2e graad bloedverwantschap (DTB 9 Loon op Zand scan 47):

Antonie Aarts overleed op 20 maart 1832 te Loon op Zand, 84 jaar, echtgenoot van Anna Maria Pijnenburg. Hij is gedoopt te Loon op Zand 11 november 1755, als zoon van Jan Aertse en Adriana van Eggelen.
Joanna Maria Pijnenborg overleed op 2 april 1834 te Loon op Zand, oud 55 jaar, weduwe van Antonie Aarde. Zij is op 29 juni 1779 te Loon op Zand gedoopt als dochter van Heiliger Pijnenborg en Cornelia Aarde. Cornelia Aarde is op 7 maart 1749 gedoopt te Loon op Zand als dochter van Joannes Aertse en Adriana van Eggelen. De dispensatie wegens 2e graad bloedverwantschap klopt dus niet. Dat had moeten zijn: 1e en 2e graad gemengd. Immers: Joannes Aerts en Adriana van Eggelen zijn de ouders van de bruidegom en de grootouders van de bruid.

Op 7 mei 1745 trouwden eveneens te Loon op Zand Henricus Valck en Maria van de Laer. Hun huwelijk vond plaats wegens 2e/3e graad gemengde bloedverwantschap (DTB 7 Loon op Zand scan 158):

Verklaringen over de graden van bloedverwantschap vereisen in het algemeen veel genealogisch onderzoek .
Soms vereist het helemaal geen onderzoek, dan spreekt de huwelijksinschrijving voor zich. Zo'n zeldzaam geval deed zich voor toen Digman Jan Adriaan Janssen alias Couwelaers op 18 maart 1684 te Alphen in ondertrouw ging met Catharina Jan Willem Janssen alias Couwelaers (DTB 3 Alphen en Riel scan 128). Dat huwelijk vond plaats met 3e graad dispensatie bloedverwantschap, en dat is geen verrassing. De grootvader van de bruidegom was Adriaan en die van de bruid was Willem. Dat waren broers. De gemeenschappelijke voorouder van bruidegom en bruid was dus Jan, de vader van beider opa's:

Een voorbeeld van dispensatie wegens 3e/4e graad gemengde bloedverwantschap vinden we bij het huwelijk van Cornelius Melis en Nicolaa Mutsaerts op 3 maart 1710 te Moergestel (DTB 2 Moergestel scan 79):

Een huwelijk wegens 4e graad bloedverwantschap en tevens een van de oudste huwelijken die in het werkgebied van Regionaal Archief Tilburg met dispensatie zijn gesloten is op 6 maart 1612 ingeschreven te Hilvarenbeek toen Abrahamus Cornelius van Aelst en Anna Gijsbertus Bon... trouwden (DTB 1 Hilvarenbeek scan 125):

Om deze dispensatie te kunnen verklaren helpen de DTB's niet, er zal uitgebreid onderzoek nodig zijn in rechterlijk en notarieel archief!

Een voorbeeld van dubbele dispensatie is het huwelijk van Joannes Tileman Beunis en Maria Theodorus Beunis, dat op 1 mei 1808 plaatsvond te Loon op Zand (DTB 9 Loon op Zand scan 49), zij trouwden met zowel 3e graad als 4e graad bloedverwantschap: 

Omdat bruidegom en bruid allebei Beunis heten, ligt het voor de hand dat één van de dispensaties via die lijn loopt en dat blijkt ook te kloppen:

Maria Beunis overleed op 17 december 1854 te Loon op Zand oud 66 jaar, echtgenote van Jan Tieleman Beunis. Zij is op 20 maart 1788 gedoopt te Loon op Zand als dochter van Theodorus Theodorus Beunissen en Cornelia Joannes Hamers. Haar vader Theodorus is op 16 januari 1749 gedoopt te Loon op Zand als zoon van Theodorus Tieleman Beunessen en Maria Thomas Swart. Grootvader Theodorus is op 30 april 1693 te Loon op Zand gedoopt als zoon van Tieleman Theodorus Beunen en Maria Henricus Verhoeven. 

Jan Tieleman Beunis overleed te Loon op Zand op 19 maart 1855, 79 jaar, weduwnaar van Maria Beunis, zoon van Tieleman en Maria Beunis. Zijn moeder heette geen Beunis, maar Sup! Johannes is op 27 november 1775 te Loon op Zand gedoopt als zoon van Tieleman Henricus Beunisse en Maria Sup.

Zijn vader Tieleman is op 3 november 1733 te Loon op Zand gedoopt als zoon van Henricus Tieleman Beunis en Maria Hubertus Hamers. Grootvader Henricus is op 24 juli 1699 te Loon op Zand gedoopt als zoon van Tieleman Theodorus Beunen en Maria Henricus Verhoeven. Laatstgenoemde Tieleman is zowel overgrootvader van de bruidegom als van de bruid en dat verklaart de 3e graad bloedverwantschap. De vierde graad bloedverwantschap loopt misschien via de familie Hamers: zowel bruidegom als bruid hebben een voorouder die Hamers heet.

(wordt vervolgd)

Het archief in 2012 in vogelvlucht

In 2012 zijn we weer heel actief geweest. Yvonne Welings blogde al over de vele aanwinsten. Zo aan het eind van het jaar geven we een kort overzicht van de overige highlights!

Om mee te starten: onze eigen Startpagina. Die werd in januari gelanceerd.
En in januari werd er nog iets gestart: de Charterbank van Oisterwijk. In het kader van 800jarige jubileum van Oisterwijk werd er diverse keren aandacht aan deze stad besteed.
In januari begroetten we in de studiezaal Samantha van de Kolck, een student Film- en Theaterwetenschap aan de Universiteit van Tilburg. Zij begon haar onderzoek naar bioscoopcultuur in Tilburg.

In februari toonden we de beelden van het openen van 200 jaar oude documenten uit Alphen en Chaam. Anne Neijnens legde het werk van Marcel van de Wouw (van restauratieatelier De Tiendschuur) vast. Yvonne Welings gaf uitleg bij de documenten.

Ook kregen we burgemeester Wim Luijendijk van Loon op Zand op bezoek, en was er reden voor een feestje: de miljoenste naam uit de bevolkingsregisters was ingevoerd in de database. De taart volgde later.

In maart maakten we een serieuze start met het werken aan de TilburgWiki. Een groep enthousiaste mensen kwam luisteren en leren hoe samen gewerkt kan worden aan de TilburgWiki, net als in Wikipedia gebeurt.
En weer werd een mijlpaal bereikt: 100.000 foto's in onze fotodatabank BeeldOnline. Dat zijn niet alleen foto's uit Tilburg, maar uit onze hele werkgebied.

Begin april kwam er een mooie toevoeging in de genealogische database: vanuit onze website kan gelijk ook in de bestanden van Regionaal Archief West-Brabant en Gemeentearchief Roosendaal gezocht worden.
Bezoek krijgen we veel en vaak, maar bezoek vanuit Japan komt niet zo vaak voor. Een groep Japanse vrijwilligers wilde bij ons zien en leren hoe wij met papierconservering omgaan. Deze kennis werd later gebruikt voor het redden van papier na de ramp met de tsunami in Japan in 2011.

Op 12 mei lanceerden we Tilburg op de Kaart, met daarin de Kaart van Zijnen en GoogleMaps, vele monumenten, links naar de TilburgWiki en meer moois.
Ook op YouTube waren we actief: vele nieuwe korte filmpjes werden er geplaatst, onder andere beelden uit de jaren '70 met 'Zot Joke'.

In juni besteedden we aandacht aan de reis van Lodewijk Napoleon door Brabant en in het bijzonder door Oisterwijk en Moergestel. Hans van den Eeden vertelde erover in de Tiliander in Oisterwijk.
Vanuit de TilburgWiki werd een eerste succes getoond: alle panden van de Bredaseweg staan erin, met informatie uit het kadaster. Dank en hulde aan de 'Wikimannen' van de Heemkundekring Tilborgh.
Vrolijke hilariteit ontstond bij de foto van een bijna blote Jango Edwards tijdens de Bikse Fiste in Hilvarenbeek.
Grote klussen werden geklaard: de bevolkingsregisters van Terheijden en die van Gilze en Rijen kwamen online.

In augustus hing ons gebouw vol met 21 grote portretten van moeders uit het archief. We sloten hierbij aan bij Inside Out van het festival Incubate, waarbij verspreid over de stad foto's van moeders kwamen te hangen.

Twee keer hielden we de lezing van Henk van der Linden over Oisterwijk tijdens de Eerste Wereldoorlog. De animo voor deze lezing was enorm.

In september startte het nieuwe cursusseizoen en begonnen we hedendaagse digitale foto's van Tilburgse evenementen te verzamelen in het project Kijk op Tilburg.
Er was bezoek van wethouder Van den Belt uit Geertruidenberg, en we digitaliseerden twee oude wandelkaarten uit Oisterwijk

Onze website moest ook geloven aan de cookiewet. Vanaf 1 oktober werd de cookiemelding geplaatst, minder goed nieuws voor vele websitebezoekers. Leuker nieuws was dat de kwartierstaat van Geertje Aalders in prijs werd verlaagd, en dat  het archief van Schoenfabriek Berkelmans werd overgedragen aan Regionaal Archief Tilburg.
Op 13 oktober zetten we onze vrienden op Facebook en volgers op Twitter in het zonnetje tijdens de Social Media Dag.

Mieke-Nelie van der Heijden schonk een vijftal mooie foto's van de familie Gersons aan het archief, waarover Brabants Dagblad uitgebreid verslag deed. Van het kindertehuis Maria Goretti kwam in november een aantal films beschikbaar via ons YouTube-kanaal. Bijzonder materiaal, dat meteen veel bekeken werd.
Vanuit Drimmelen ontvingen we wethouder Stoop op bezoek om kennis te maken en te laten zien hoe we de collectie van Drimmelen beheren en beschikbaar maken.

Van heel andere orde waren de kinderbrieven die we vanuit Oisterwijk in beheer kregen. Vijftig jaar gaan we deze Brieven aan de Toekomst bewaren, om ze in 2062 pas openbaar te maken.
Met hulp van subsidie van Metamorfoze is in 2012 het archief van de wollenstoffenfabriek BeKa gerestaureerd, schoongemaakt en verpakt. Via de website zijn de gescande registers te raadplegen.
In december publiceerden we over de oudste Tilburgse molenkaart die in Den Bosch was ontdekt. De kaart is uit 1670.

Theo van Herwijnen blogde over opmerkelijks uit de genealogische databanken. Zijn verhalen worden zeer veel gelezen op het weblog. De drie meest populaire posts uit 2012 van Theo zijn:
Tragisch
Huwelijksebijlagen vóór 1811 (1)
en veruit het meest populair: Leeftijden in begraafboeken

Dit jaaroverzicht is uiteindelijk heel lang geworden, maar hierin staat nog  niet eens de helft van wat we in 2012 allemaal uitgevoerd hebben. Het geeft een indruk. We hopen dat al onze lezers, volgers en vrienden met plezier via het weblog, Facebook, Twitter en nieuwsbrief op de hoogte zijn gehouden van onze activiteiten. We gaan er in 2013 weer net zo'n actief jaar van maken!

De allerbeste wensen voor het nieuwe jaar, geniet van de jaarwisseling, de oliebollen en de Tilburgse nieuwjaarskoeken.

Aanwinsten 2012

Algemeen

410. Diverse schenkingen inzake de collectie bidprentjes. link

Dongen

1138. Foto's 's Gravenmoer, 17 stuks.

Drimmelen

2500. Aanvulling op het dorpsbestuur Hooge en Lage Zwaluwe.
2536. Uitbreidingsplan Hooge en Lage Zwaluwe, plan in onderdelen Moerdijk, 1958.

Geertruidenberg

Raamsdonk
2637. Verkoop van een halfhuis, akkers en hooiland door Huijbertie Konings (akte, perkament met (lak)zegels, 1779); Plaatsvervanger voor Militaire dienst van Gijsbert Lankhuijzen, bouwman (overeenkomst 1874).
2721. (Glas)negatieven van Raamsdonk en Raamsdonksveer, 22 stuks
2721 Foto's van de aanleg van de brug over de Keizersveer, 1930-1931. link

Gilze en Rijen

2833. Foto's van Rijen, 3 stuks.
2880. Dia's van de lagere school Gerardus Majella in Hulten, 178 dia's.

Goirle

1040. Aanvulling op Goirles belang, 0,25 meter.
1190. Foto van de kringloopwinkel in Goirle, c. 1979, 1 stuk.link
1190. Goirle in Lijn door H. Schuttelaars, 1985. Gedrukt. link

Hilvarenbeek

419. Aanvulling op de collectie film- en videobanden, 0,01meter
909. Aanvulling op de bevolkingsregisters Hilvarenbeek.
1101. Aanvulling op de documentatiecollectie Hilvarenbeek.
1424. Archief van het gemeentebestuur Hilvarenbeek, 1971-1996. link
1045. Fotokopieën van De Hilverbode, 1945, 1947 en 1948, 17 nummers.
1193. Foto's van Hilvarenbeek .link en link
1448. Persoonlijk archief van Jan Naaijkens te Hilvarenbeek, 1948- 2010 link
1448. CD met foto's Paul le Blanc.
1530. Archief Stichting Bikse Torensteun, 1988-1991.link

Diessen
695. Aanvulling op het archief van het gemeentebestuur Diessen 1811-1939,
769. Aanvulling op het archief van het gemeentebestuur Diessen 1932-1990,
904. Aanvulling op de bevolkingsregisters Diessen
1191. Aanvulling op het archief van de collectie foto’s Diessen
1425. Archief van het gemeentebestuur Diessen 1981-1996 link
1191. Foto's van Diessen, 3 stuks

Loon op Zand

1194. Foto's van Kaatsheuvel en Loon op Zand, 1980 link

Oisterwijk

411. Wandelkaarten Oisterwijk, 1933, 1941, 2 stuks. link
419. Diverse 8 films van Oisterwijk.
1196. Negatieven van kloosterlingen in Oisterwijk, 45 stuks
1196. Luchtfoto's van Oisterwijk, 1976.
1196. Familiekiekjes uit Oisterwijk en Moergestel. link
1467. Archief G. Berkelmans,(1905) 1945 - 2000 link
1518. Oorlogsdagboek met egodocumenten van Gerarda van der Heijden (1920-1984), 1944-1947
De foto’s en het dagboek zijn gedigitaliseerd en teruggegeven aan de eigenaresse.
1519. VRIJGEVOCHTEN’, Hans P. Gerritsen 1940-1945, en enkele wederwaardigheden nadien.
Moergestel
1195. Foto's van Moergestel, 18 stuks.

Oosterhout

2042. Boek geoorloofde uithuizigheid. De geschiedenis van Sociëteit De Eendragt te Oosterhout.
3169. Bouwvergunningen van de gemeente Oosterhout, 1947-1990. link
3170. 't Schakeltje, maandblad der R.K. technische School en avondnijverheidsschool te Oosterhout 1952-1955.

Tilburg

250. Programmaboekjes van de Tilburgse Volksuniversiteit, 1940, 1950, 2 stuks.
337. Documentatie inzake Adriaan van der Willigen. Fotokopieën.
338. Brief van prof. dr. Max Euwe, 1971, 1 stuk. link
366. Aanvulling textielweverij Mutsaers en Van Poppel, 1941-1965, 0,12 meter
399. Brochure Ter ontsluiting der nieuwe Toneelschool te Tilburg geopend op den 30 AUGUSTUS 1790.
399. Diploma van Johannes C.M. Wouters van het R.K. gymnasium te Tilburg, 1917.
399.De drijfveer. Clubblad van de Tilburgse amateur filmclub Triborgh, 1952. 1 band
399. Programma van het vijfjarig bestaan van de sport - en ontspanningsvereniging Pessers Verbunt uit 1956.
399. Zakboekje van loteling Cornelis van Noort, 1887-1888, 1894. link
399. Documentatie over Maria ter Veer (1937-)
406. Digitale foto's van KORT, Kunst in de Openbare Ruimte Tilburg, 1 cd-rom.
Between you & me, Biënnale, David van der Kop, Draaiend huis, GPS Route, Groeimoment, Maauwmuur, Miet van Puijenbroek, Moerenburg, Plekgedichten, sealounge, Vrouw Holle, Wagnerplein, Zusters van Liefde.
406. Foto's van de stad Tilburg rond 1905 en 1910 link , van de Wooltown Jazz Band. link , van de familie Gersons.link , van Caarls Optiek link , van IJzergieterij Van der Schoot link, van Spoorlaan 346 link, Tilburgs kroningsfeest uit 1898 link, Tilburgse kunstenaars link , Pipes and drums link, Brabants Studentengilde 1943 link en een communiefoto link
517. Aanvulling op het archief van het Nederlands Volkenkundig Museum, 1987
564. Genealogie en foto's van de familie Verbunt.
659. Aanvullingen op het familiearchief Van Spaendonck, 2 omslagen.
563. Staten met vernaming en vernummering van de afdeling Burgerzaken, 1956- 1984
1140. Aanvulling op het archief van de scoutinggroep “Jan Baptist” van de parochie St. Anna link
1290. Dossier met huisnummermutaties van de Dienst Algemene Zaken (DAZ), 1985-1996
1404.Aanvulling op de familiecollectie Blöte , 1900-1939. link
1434. Foto's van de leden van de stichting ENNU.
1439. Films van Maria Goretti.link
1462. Collectie affiches Noorderligt, vervaardigd door Jaap Lunenburg, 1990-1999. link
1499. St. Aloysiusschool, parochie Korvel te Tilburg.
1505. Documentatie en foto's van mgr. Zwijsenstichting, 1947 – 1998. link
1520. Hockeyclub TMHC Forward Tilburg, 1930-2006
1528. Collectie digitale foto's link
1529. Collectie Theo Schouw.


Berkel-Enschot
1041. De Schakel, Katholiek Thuisfront Berkel-Enschot, Heukelom.
1041. Weekblad De Nieuwe Schakel, 2009-2011.

Udenhout
1198. Foto's van het postkantoor, 3 stuks.
1501. Hinderwetvergunningen van Biezenmortel, 1926-1996. link
1502. Bouwvergunningen van Biezenmortel, 1926-1996. link

Kerstpuzzel

De kerstvakantie is altijd een uitgelezen periode, om puzzels op te lossen die in week- en dagbladen verschijnen. Regionaal Archief Tilburg kan daar niet bij achterblijven. Daarom ook van onze kant een (genealogische) kerstpuzzel.

Op 31 mei 1674 trouwden voor de schepenen van Tilburg: Adriaen Marten Colen, weduwnaar van Maria Bartel Geldens met Maria Joost Goossens, laatst weduwe van Bartel Geldens (DTB 44 Tiburg scans 20-21):

Er is een familierelatie tussen Maria Bartel Geldens, de eerste echtgenote van de bruidegom, en Bartel Geldens, de laatste echtgenoot van de bruid.

Weet u welke relatie?

De oplossing zal in januari 2013 op dit blog verschijnen. Veel succes, en prettige kerstdagen en een gelukkig 2013. 

Over jonge en oude bruidegoms en bruiden (2)

De oudste jongeman was Anthoni van Rombout, toen hij op 54-jarige leeftijd te Tilburg trouwde op 25 juni 1758 (DTB 18 Tilburg scan 196):

Het jongste echtpaar zal wel zijn geweest Denis Heijkant, die op 18-jarige leeftijd op 16 april 1686 te Tilburg trouwde met de 17-jarige Jenneke Brabants (DTB 48 Tilburg scan 83):

Het oudste echtpaar is waarschijnlijk Matthijs Wolfs die oud zijnde 70 jaar op 26 april 1778 te Tilburg trouwde met de 58-jarige Johanna de Bond (DTB 20 Tilburg scan 91):

Toen Jan Wilhem Konings op 12 mei 1697 te Tilburg trouwde met Jenneke Sijmons wisten zij over hun ouderdom niet veel meer te vertellen, dan dat zij tussen de 30 en 40 jaar oud waren (DTB 15 Tilburg scan 184):

Tenslotte twee huwelijksinschrijvingen, waarbij de leeftijden helemaal erg onduidelijk zijn.

Geisbert van Beurden trouwde op 27 september 1699 te Tilburg met Marij Leijte (DTB 15 Tilburg scan 198), zowel bruidegom als bruid waren "op hun dagen":

Aelbert van de Sande was een bejaard jongeman toen hij op 24 mei 1692 te Tilburg trouwde met Jenneke van der Wege, een bejaarde jongedochter (DTB 15 Tilburg scan 129):

Volkstellingen en bevolkingsregisters toegevoegd

 In de afgelopen weken zijn er een aantal bevolkingsregisters en volkstelling digitaal beschikbaar gekomen.
Via inzien van bronnen zijn ze in te zien.
De in deze registers voorkomende namen zijn nog niet opgenomen in de database maar er is makkelijk door de beelden te bladeren.
In iedere gemeente werd in een eigen systeem en met een eigen logica registers aangelegd en bijgehouden. Soms is het makkelijk te doorzien wat de gedachte achter de manier van registeren was maar soms is er naar hedendaagse begrippen zeer weinig lijn in te ontdekken. De toegevoegde gezinskaarten van Baarle-Nassau laten zich moeilijk raadplegen zonder nadere instructie die u hier vindt.
De volgende volkstellingen en bevolkingsregisters zijn toegevoegd:
's Gravenmoer volkstelling 1818, 1829, 1839, 1850 en het bevolkingsregister deel Straat 1911-1929
Baarle-Nassau gezinskaarten 1925-1939 zie toelichting
Chaam volkstelling 1819, 1821-1828, 1830 en 1839
Raamsdonk volkstelling 1810

Illustratie: Volkstelling te Bethlehem, Pieter Bruegel de Oude

Fijne feestdagen!

De medewerkers van Regionaal Archief Tilburg wensen u een mooie Kerst en het allerbeste voor het nieuwe jaar.
En natuurlijk een heerlijk kerstdiner (hoewel we het niemand toewensen om te moeten koken voor de hoeveelheid mensen zoals ze op deze foto verwachten....)

Audiofragmenten uit en over de Tweede Wereldoorlog online

In het project Erfgoed van de Oorlog heeft Regionaal Archief Tilburg 45 audiofragmenten laten digitaliseren en online gezet. Het zijn enkele originele opnamen van radiouitzendingen van kort na de bevrijding en voor het overige reportages met gesprekken met Tilburgers over hun belevenissen tijdens de oorlog.
De fragmenten variëren in lengte van ruim 1 minuut tot meer dan een half uur. Sommige interviews bestaan uit meerdere fragmenten die los zijn gekoppeld.

Op deze pagina staat een overzicht van alle audiofragmenten.

Veel luisterplezier!

Oudste Tilburgse molenkaart uit 1670 ontdekt !

 

Bron: Stadsarchief s-Hertogenbosch, ORA, Civiele Procesdossiers 1670 [onbekende roldatum/ zonder code / geen opschrift]:

 

Het is van alledag dat mensen een meningsverschil hebben over rechten en plichten. In 1670 hebben Franciscus Dominicus van den Velde en Jan Adriaens van Spaendonck een geschil over de betaling van geld. Het geschil wordt in hoger beroep behandeld bij de schepenbank van ’s-Hertogenbosch, na eerdere behandeling door de schepenbank in Tilburg. Dit archief wordt bewaard bij het stadsarchief aldaar.  Wat uniek is aan de zaak dat er een plattegrond in de procesdossiers bewaard is gebleven, die laat zien hoe de Veldhovense windmolen en rosmolen aan het Molenpad in Tilburg waren gesitueerd. Valentijn Pacquay ontdekte de kaart tijdens de inventarisatie van het omvangrijke Bossche schepenbankarchief.

De Veldhovense molen wordt in 1338 al gemeld in oude bronnen. Het was een leengoed van de familie Back. In 1927 is de molen gesloopt.  De Veldhovense molen bestond uit een standaard molen, een rosmolen en een molenhuis. De naam Rosmolenplein herinnert nu  nog steeds aan deze gebouwen.

Franciscus Van den Velde eist van Van Spaendonck geld voor het gebruik van de grond. De kaart is gebruikt voor de verdediging van Van Spaendock tegen deze eis.

Het Stadsarchief ’s-Hertogenbosch was ons zeer behulpzaam en heeft de kaart laten reproduceren.

Voor wie verder wil lezen over molens in Tilburg blijft het molenboek van Ad Vorselaars en Jan Scheirs een aanrader.

 

Nieuwe foto's uit 1943 van het Brabants Studentengilde

Wat in Brabant welig is blijven bloeien in schrale en rijke tijden, is de devotie tot Maria, de Hertogin van het oude land.

Het waren schrale tijden in 1943, midden in de Tweede Wereldoorlog, ook voor studenten. Het studentenleven werd in maart 1943 extra bemoeilijkt doordat iedere student een loyaliteitsverklaring moest ondertekenen. In die verklaring moesten zij beloven dat ze zich zouden 'onthouden van iedere tegen het Duitse Rijk [...] gerichte handeling'. De verklaring werd door de Duitse bezetter op 13 maart 1943 ingevoerd, de studenten hadden tot 10 april de tijd om de verklaring te ondertekenen. Wie niet tekende, mocht geen college meer lopen en liepen de kans ingezet te worden voor de arbeitseinsatz. In Tilburg tekende slechts 2,2 % van alle studenten. Dit leidde ertoe dat de Economische Hogeschool in Tilburg, de voorloper van de huidige universiteit, haar deuren sloot wegens het gebrek aan studenten. Verschillende studenten besloten onder te duiken.

Op het landgoed Moerle aan de Gilzerbaan in Tilburg stond een huisje, waar vier studenten leefden en sliepen. Het was gelegen midden in de bossen en slechts bereikbaar via onverharde zandwegen. Verschillende onderduikers wisten de weg naar Moerle te vinden. De studenten en onderduikers verveelden zich niet. Overdag werd er meegewerkt bij de boeren in de omtrek, wat het voordeel met zich meebracht dat er gegeten kon worden ! Het toevluchtsoord werd snel bekend onder de naam Duikbasis Moerle.

De meeste studenten waren lid van het Brabants Studenten Gilde. Ieder jaar organiseerde het studentengilde een studiekamp in een plaats in Noord-Brabant. Tijdens zo'n zomerkamp werd een Mariakapel gebouwd. Tussen 1933 en 1959 bouwde het gilde 23 kapelletjes (link). In het oorlogsjaar 1943 kwam het Brabants Studenten Gilde in traditiegetrouw weer bijeen, dit keer op het buitengoed Moerle. Voor het ontwerp van de Mariakapel tekende de later bekende Goirlese architect Jos Bedaux. De kapel kreeg de passende de kapel van Maria van de Goede Duik. Het materiaal bestond dit keer uit rondhout en een zadeldakje van pannen. Het gipsen beeld is gemaakt door Frans Siemer. De bouw van de kapel werd afgesloten met een Landdag. Uit handen van Hein van Nunen, kleinzoon van de apotheker op de Heuvel, ontving het Regionaal Archief Tilburg unieke foto’s van die landdag uit 1943 midden in de Tilburgse bossen. De familie Van Nunen was in het bezit van het landgoed.

De kapel bestaat niet meer, maar de foto's en documenten kunnen nu het verhaal voort vertellen.

Wilt u meer lezen over de foto's, lees dan het nieuwe nummer van het tijdschrift  inBrabant link van december 2012 waarin nog meer achtergrondinformatie wordt gegeven.

1000ste volger op Twitter!

Wat leuk: al 1000 mensen (of eigenlijk ondertussen alweer iets meer) volgens onze tweets via Twitter. Uiteraard laten we niet na om de 1000ste in het zonnetje te zetten. Zij krijgt een leuk cadeautje van ons toegestuurd.
En wie is die persoon? Nou, niet zomaar iemand. Ze is een heuse talkshowpresentatrice: Dorine Goudsmit. Ze stelt in het tvprogramma De Gouden Eeuw vragen aan historische personen als Jan Pieterszoon Coen en Frederik Hendrik van Oranje. Het is een programma over geschiedenis, maar dan in een nieuw, hip jasje. Zeer de moeite waard!



Bekijk de 13 afleveringen op Nederland 2, iedere dinsdag om 20.25 uur. Vanavond, 11 december, begint de serie.

Bladeren door weversboeken: scans BeKa online

Misschien weten de lezers van het weblog het al, misschien ook niet, maar Regionaal Archief Tilburg is gehuisvest in de kazerne waar in de 19de eeuw de paarden van de huzaren gestald stonden. In diezelfde 19de eeuw is dat garnizoen vertrokken en zijn de gebouwen in 1859 in gebruik genomen door de wollenstoffenfabriek van BeKa. Die letters staan voor de familie Van den Bergh & Krabbendam die eigenaar waren van deze fabriek. Het archief van BeKa is terecht gekomen in de fabriek van AaBe (opgericht een ander lid van de familie Van den Bergh) waar het in 2007 en 2009 is teruggevonden en overgebracht naar het depot van Regionaal Archief Tilburg.

De toestand van dat archief was deplorabel en er is dan ook meteen gebruik gemaakt van de subsidieregeling Metamorfoze (Nationaal Programma voor het Behoud van het Papieren Erfgoed), om de materiële staat te verbeteren (restaureren, schoonmaken, verpakken) en enkele series te scannen. Dat project is in 2012 tot een goed einde gebracht. Het archief staat goed opgeborgen en in prima staat in het depot van Regionaal Archief Tilburg.

Nu zijn de gescande registers van het BeKa-archief inmiddels beschikbaar via de website. Het gaat o.a. om de series weversboeken, loonboeken, wolboeken en spinboeken. Er is nog geen index op persoonsnamen beschikbaar. Daar willen we in 2013 aan gaan werken. Maar je kunt als onderzoeker wel bladeren door de verschillende registers op zoek naar bekenden.

De registers zijn te vinden via de website als je met de muis op zoeken in databases staat en dan klikt op archieven & inventarissen. Type in het zoekveld BeKa en een van de resultaten is het archief van deze fabriek. Je ziet een oogje staan achter het Word-icoontje. Als je daar op klikt dan openen zich de eerste registers. Onderaan de pagina kun je dan steeds naar de volgende serie registers doorbladeren. Of klik gewoon hier!

Om goed te bewaren: Brieven aan de Toekomst

Op donderdag 6 december ontving gemeentearchivaris Yvonne Welings in Regionaal Archief Tilburg een enorme stapel brieven van Oisterwijkse kinderen.

Het gaat om de ‘Brieven aan de Toekomst’ die de kinderen eerder in 2012 schreven. Een kopie van deze brieven wordt bewaard onder het monument dat op 12 december in het stadshart van Oisterwijk onthuld wordt.

De Brieven aan de Toekomst vormen een onderdeel van het jubileumjaar Oisterwijk 800, dat in februari 2013 eindigt. Regionaal Archief Tilburg heeft diverse keren aandacht geschonken aan dit feestjaar. Nu gaat het de brieven van de kinderen bewaren voor de toekomst.



Van alle brieven zijn kopieën gemaakt. Deze kopieën worden bewaard in een hermetisch afgesloten bus in het kunstwerk-monument.
Over vijftig jaar worden de brieven weer tevoorschijn gehaald en kunnen de kinderen zelf beoordelen wat er van hun toekomstverwachtingen uit is gekomen. De kinderen van nu hebben tegen die tijd zelf misschien al wel kinderen. Zullen ze zich dan nog herinneren wat ze zelf voor toekomstbeeld hebben geschetst in hun Brief aan de Toekomst?



Dank aan Paul Spapens voor de laatste twee foto's.

Kapoentjes Kijk op Tilburg

De intocht van Sinterklaas is een jaarlijks terugkerend festijn waar ik nooit eerder bij ben geweest. Een kinderfeest in november, buiten, koud, nat, winderig. Het trok me nooit zo. Is dat erg? Zondag 18 november was het weer zover:  koud, regen, wind en Sint met al zijn pietermannen die Tilburg kwamen binnenvaren. Dit keer was ik er bij, samen met enkele "uitverkorenen".

Fotografen die eerder foto's van de kermis of van andere evenementen maakten en deze afstonden aan het archief werden uitgenodigd mee te doen aan een workshop "documentaire" fotografie. De workshop was bij Gerdien Wolthaus Paauw in goede handen. Aan de hand van foto's van enkele belangrijke fotografen werden we bijgepraat over begrippen als: standpunt, perspectief, compositie, straatfotografie. Ook bespraken we welke foto's (die via facebook getagged waren) geschikt zouden zijn om op te nemen in de fotocollectie van het (digitaal) archief.

Om de praktijk te oefenen spraken we af een mooie gezamenlijke reportage te maken van de intocht van de Sint. En daar stond ik dan: op de draaibrug bij de Piushaven te koukleumen. En ik moet zeggen het was een feest! al die gespannen kindergezichtjes, al die ouders en grootouders die de regen trotseerden.

Vorige week zijn we weer bij elkaar gekomen en het resultaat was geweldig. 90 foto's werden kritisch bekeken op bruikbaarheid voor de collectie. Belangrijk voor opname in de collectie is natuurlijk dat de foto's een goed beeld geven van het evenement maar ook: "Tilburg" moet enigszins herkenbaar zijn; de sfeer moet bij het evenement horen; we nemen geen (kinder) portretten op zonder context en uitdrukkelijke toestemming.
Het was een hele klus, maar erg leerzaam om samen al pratend een kleine selectie samen te stellen die opgenomen zal worden in de collectie. "De intocht van Sinterklaas 2012".  Met dank aan Annie, Diny, Gerdien, Hans, Hans, Jojan en Justin voor hun inzet.

De volgende grote publieksevenementen verwachten we pas weer in het voorjaar. In die tussentijd kunt u foto's van evenementen (ook uit het verleden) natuurlijk nog best taggen aan onze Facebookpagina, Twitter of Flickr. Hoe dat werkt? Ga daarvoor naar KIJKOPTILBURG.

Over jonge en oude bruidegoms en bruiden (1)

Voor zover uit de huwelijksinschrijvingen blijkt, varieerden de leeftijden van bruidegoms vóór 1811 van 17 tot 77 jaar en van bruiden van 16 tot 64 jaar.

Anneke Schaapsmeerders was pas 16 jaar, toen zij op 1 december1675 te Tilburg trouwde en was daarmee de jongste bruid (DTB 15 Tilburg scan 13):

De oudste bruid was Elisabeth van Gorkum, zij was 64 jaar toen zij op 11 juni 1786 trouwde te Tilburg met de 40-jarige Jan Cornelis van de Ven (DTB 20 Tilburg scan 215):

Jan Dirkse Rijkers was 17 jaar toen hij op 11 augustus 1806 te Tilburg trouwde en was daarmee de jongste bruidegom (DTB 52 Tilburg scan 96):

Anthoon Leijthen was met zijn 77 jaar de oudste bruidegom, toen hij op 11 oktober 1761 trouwde te Tilburg (DTB 19 Tilburg scan 32):

Een groot verschil in leeftijden van bruidegom en bruid was er, toen de 72-jarige Nicolaas van Beurden op 19 oktober 1783 te Tilburg trouwde met de 28-jarige Goverdina Vos (DTB 20 Tilburg scan 175):

De oudste jongedochter was Lamberdien Huijbers, toen zij oud zijnde 50 jaar te Tilburg trouwde op 30 augustus 1750 (DTB 18 Tilburg scan 81):

(wordt vervolgd)