Alles voor de wetenschap

Op dit moment wordt er een onderzoek voorbereid door de Universiteit van Utrecht waarbij wellicht uw hulp welkom is.
Er zijn twee zaken die men graag wil gaan onderzoeken: Het huwelijkspatroon en de samenstelling van huishoudens in Noordwest-Europa vanaf de middeleeuwen en het verschil in levensverwachting tussen Noordwest-Europa en bijvoorbeeld Zuid-Europa en de mogelijke oorzaken van dit verschil in de loop der tijd.
Voor onderzoek van bovenstaande zaken zijn veel gegevens nodig.
De onderzoekers willen graag resultaten van genealogisch onderzoek gaan gebruiken voor wetenschappelijke doeleinden.
Het gaat niet om de publicatie van individuele gegevens of van stambomen, het gaat vooral om de verzameling van de gegevens in zijn geheel. De onderzoekers gebruiken de gegevens voor statistieken.
In eerste instantie willen de wetenschappers door middel van een enquête onderzoek doen naar de methodiek van genealogisch onderzoek om een beter beeld te krijgen van de mogelijkheden van het gebruik van genealogische gegevens. Maar ook hopen ze een beeld te krijgen van de bereidheid van genealogen om mee te werken  aan wetenschappelijk onderzoek.
Meer weten of meedoen, klik dan hier

illustratie: stamboom Davanzati familie uit Pallazo Davanzati, Florence Italië

Koempalen en Benedictijnen

Een tijd geleden ontving het archief een aantal geheimzinnige doosjes met summiere teksten als: "Oosterhout; 2 Benedictijnen" en  "Dorst, Koempalen, R.K.Verkenners". Vieze, stoffige doosjes met daarin metalen, roestige kokers. In de kokers bleken panoramanegatieven te zitten, destijds gemaakt door Fotobureau Het Zuiden. Wonder boven wonder waren de strak opgerolde negatieven nog in goede staat. Ongetwijfeld bijzondere foto's, het maakte ons heel nieuwsgierig. Om er achter te komen wat erop zou staan, moesten de negatieven eerst voorzichtig schoongemaakt en min of meer gevlakt worden.

Dit keer zijn we afgeweken van de gebruikelijke route die we gaan als we documenten digitaal beschikbaar willen stellen: het schoonmaken, conserveren en opnieuw verpakken van deze grote negatieven is gespecialiseerd werk en bovendien is het scannen/digitaliseren van dit materiaal geen alledaagse bezigheid. Omdat Picturae al eerder een onalledaagse opdracht voor ons had uitgevoerd (het scannen van de Kaart van Zijnen), hebben we dat bedrijf ook nu weer in de arm genomen.

 

Het resultaat: 10 enorme dozen waarin telkens een ruimer opgerold negatief wordt geborgen en natuurlijk de scans van foto's.

De dozen werden speciaal voor deze negatieven aangeschaft bij Jansen-Wijsmuller & Beuns B.V. in Wormer. De negatieven worden nu zorgvuldig bewaard in het depot.

Allemaal heel mooi, maar u bent natuurlijk, net als wij, vooral nieuwsgierig naar wat er op staat!!!

Eén van de tien dan alvast: volgens het opschrift op het oude doosje is dit R.K.Verkenners "Koempalen" uit Dorst.

Om het beeld op zijn waarde te kunnen schatten zult u in BeeldOnline zelf de nummers 651339 tot en met 651348 moeten opvragen.

Weet u misschien meer van de gelegenheden waarvoor deze en de andere foto's zijn gemaakt, wie erop staan?  Vertel het ons!

Spoorloos, buitenechtelijke of onechte kinderen

Buitenechtelijk wil zeggen dat het kind is geboren zonder dat de ouders in de echt oftewel het huwelijk zijn verbonden. Een andere term die gebruikt wordt is onecht, of wat minder vriendelijk worden de kinderen bastaarden genoemd.
De zoekterm buitenechtelijk levert bij de module genealogie op onze website van het Regionaal Archief Tilburg 779 treffers op, de zoekterm onecht 2.526 hits. Zoekterm onwettig toont 1.795 treffers, zoekterm bastaard 36, zoekterm illeg* 115 (er wordt gesproken over een illegaal/ illegitimus/ illegitima kind), zoekterm natuurlijke zoon 3553 treffers en zoekterm natuurlijke dochter 3793 treffers. Er komen nogal wat echtparen in de Burgerlijke Stand voor, waarbij zowel bruidegom als bruid kinderen zijn van ongehuwde moeders. Ook zoeken met achternaam vader of moeder N.N. levert treffers op, maar dat zijn meestal treffers, die je ook vindt met de zoekterm natuurlijke zoon of dochter.


Voor stamboomonderzoekers vormt een doop of geboorte van een kind met een ongehuwde moeder vaak een teleurstelling. Ik gebruik de termen doop en geboorte om te duiden dat voor 1811 gezocht kan worden in doopboeken en na 1811 in de registers van de Burgerlijke Stand. Teleurstellend is vaak een zoektocht naar de onbekende vader. Het komt voor dat een vader het kind later alsnog erkent of wettigt. Eenvoudig lijkt het als later in een kantlijn bij de geboorteakte van het onechte kind wordt aangetekend wie de vader is. Deze aantekening in de registers van de Burgerlijke Stand noemt men een kantmelding. In de marge naast de geboorteakte wordt de correctie geschreven. De vader, die het kind echt, kan de biologische vader zijn, maar dat hoeft natuurlijk niet.

Sporadisch zijn er andere bronnen om de vader te ontdekken. In het schepenbankarchief van Tilburg en Goirle bevinden zich processtukken uit 1669-1670, waarbij Angela, dochter van Adriaen Wilboirts, van Hendrick Frans Corsten een som geld eist voor het onderhoud en de kraamkosten van twee door hem in onecht verwekte kinderen. (inv.nr 4270h). Deze bronnen zijn en blijven uitzonderingen. In de Rooms-katholieke doopboeken wordt het kind vaak aangeduid als een filius illegitimus (zoon) of een filia illegitima (dochter). In de doopinschrijvingen wordt de term filius naturalis! Of filia naturalis ook gebruikt. En ook hier kan het voorkomen dat de (il) wordt doorgehaald, waardoor het kind wordt geëcht.

Bij het doornemen van de nieuwe (spectaculaire) aanwinst van de doopboeken van het 't Goirke en 't Heike, afkomstig van het bisdom 's-Hertogenbosch, trof ik in negentiende eeuwse doopboeken van parochie 't Goirke aantekeningen aan van onwettige kinderen.Maar hier staat af en toe de term patrem affirmat geschreven. Deze doopinschrijvingen vormen weer nieuwe bronnen voor de genealoog, die op zoek is naar zijn onbekende voorvader.

Links ziet u de geboorteakte uit juni 1857 en rechts een scan uit het nieuwe doopboek van hetzelfde kind Simon Johannes.

Theo van Herwijnen heeft eerder over 'Geboorteregistraties van bastaarden voor 1811' geschreven. Link.

Nieuw Tilburgs oorlogsdagboek

Adeline Janssens was een van de dertien kinderen van textielfabrikant Eduard F.A. Janssens (1835-1911) en Marie F.A.A. de Horion de Corby (1841-1907). Haar volledige doopnamen waren Adeline Maria Constantia Janssens en op 13 juni 1880 zag ze het levenslicht in Tilburg.Twee broertjes Antonius en Johan sterven al op jonge leeftijd.  Zus Hortensia (1882-1945) treedt in bij de congregatie van de zusters van J.M.J. te 's-Hertogenbosch en broer Alphonsus (1865-1951) wordt priester. Zussen Constantia en Anna huwen met familieleden Houben en zussen Josephine, Leonia en Maria huwen met fabrikanten van wollen stoffen, resp. Goyarts, Van Spaendonck en Swagemakers. Haar jongere zusje Louise Joanna Maria (1881-1971) huwde met wijnhandelaar Bernard Verbunt.

Het gezin met de dienstbodes woonde op de Heuvel N 390/ N387. Het huis zelf is rond 1958 gesloopt in verband met de aanleg van een weg (sloopdossiers 197). Het stond ter hoogte van het huidige Café Philip. In 1891 deed Adeline haar eerste heilige communie. Dat weten we omdat daar nog een foto van bewaard is gebleven. Samen met haar een jaar jongere zusje Louisa verhuisde ze in 1899 naar Namur (België).

In haar vrije tijd was ze lid van de tennisclub. Zij bleef ongehuwd en woonde in de Boerhaavestraat. Zij overleefde al haar tien broers en zusters en overleed op 10 april 1974 hoogbejaard in verzorgingshuis St. Jozefzorg. Er is een stichting naar haar genoemd, de Adeline Janssens stichting, die naast het organiseren van reünies voor de familie actief geld inzamelt voor verschillende goede doelen in de wereld.

Familie Janssens- De Horion c. 1898 

Wat niet veel mensen weten is dat ze een dagboek heeft bijgehouden tijdens de Eerste en Tweede wereldoorlog. In augustus 1914 verhaalt ze dat er 30.000 militairen in Tilburg legerden en de eerste Duitse vluchtelingen worden opgenomen. in oktober wordt de ambachtsschool ingericht voor Belgische vluchtelingen. Ze houdt het dagboek bij tot april 1915.

Adeline Janssens

Vijfentwintig jaar later in augustus 1939 wordt er weer gemobiliseerd. Het zijn vooral nieuwsfeiten, die aan het schrift worden toevertrouwd. Persoonlijker wordt het wanneer de Duitsers binnenvallen, op de Oude Warande was op 13 mei 1940 een gevecht tussen Franse en Duitse troepen. Ogenschijnlijk wordt het daarna weer stil in de stad, vliegtuigen bleven overvliegen. Zelfs bij de wijnfamilie Verbunt raakt de miswijn op. Ze weet de oorlog te doorstaan en houdt het dagboek bij tot 1948.

Op maandagochtend 8 juli 2013 bracht een ver familielid Ed Verbunt uit Australië het dagboek bij het Archief. Zijn opa wijnhandelaar Bernardus Verbunt was getrouwd met een zus van Adeline, Louise. Het gezin Verbunt/Janssens woonde op de Oude Warande, een huis dat is afgebroken. Het dagboek werd meegenomen naar Australië en keerde weer terug naar Tilburg. Het archief is weer een prachtig egodocument rijker.

Het dagboek is gedigitaliseerd en kan via deze link worden ingezien.

De informatie van de huisnummering is afkomstig van Rob van Putten, waarvoor onze dank !
Veel genealogische informatie is afkomstig uit de handgeschreven tekst 'een blik achter de horizon', samengesteld door Emile Janssens en Gerard Steijns.

Het bleef nog lang onrustig….

In oktober 1799 vond in de herdgang Veldhoven te Tilburg een opstand plaats die gericht was tegen het dorpsbestuur en enkele officieren van de schutterij. Aanstichters van dit oproer waren enkele Tilburgers en Goirlenaren. John van Erve bestudeerde het omvangrijke strafdossier en nog enkel andere dossiers die betrekking op dit oproer hadden. Hij schreef een chronologisch verhaal over de gebeurtenissen voor, tijdens en na het oproer en maakte hiervan een boekwerkje.
Het is een beeldend verhaal wat op een heel  bijzondere manier inkijk geeft in het dagelijkse leven in Tilburg in die tijd maar ook de rechtsgang en de straffen worden uitgebreid beschreven. Het boekwerkje is opgenomen in onze bibliotheek maar om gratis een digitaal exemplaar te ontvangen klikt u hier

Op bezoek bij het vernieuwde Nationaal Archief

Op 15 oktober opende in het Nationaal Archief in Den Haag een nieuw publiekscentrum en een nieuwe tentoonstelling. Ik (Jojanneke) was erbij aanwezig en keek gulzig rond.

Bezoekers komen binnen in de ruimte met naslagwerken, waarna ze door kunnen lopen naar de studiezaal. De inrichting valt meteen op: licht, ruim, strak met textiele elementen om kleur en warmte te geven. Er is gekozen voor een bonte verzameling stoelen, allemaal Nederlandse design. Als bezoeker kun je dus zelf uitkiezen wat voor stoel je het liefst gebruikt. Ingebonden werken worden ter inzage gegeven op prachtige kussens, geweven in het Textielmuseum. De patronen op die kussens komen van archiefstukken. Elk kussen is uniek en het bekijken waard. Degene die thuis ook nog wil kijken naar deze mooie stof, kan er theedoeken van kopen.

Collegezaaltje

Er zijn in de studiezaal een aantal afsluitbare ruimtes voor bijeenkomsten en zelfs een collegezaaltje. Er komen veel verzoeken vanuit het onderwijs (universiteiten, Archiefschool) om les te kunnen geven met de originelen erbij. Deze ruimte maakt dat mogelijk.

Daar was laatst een meisje loos - Ricky Koole

Er zijn in de studiezaal bijna geen computers te vinden. Er wordt vanuit gegaan dat iedereen een eigen laptop of iPad meeneemt om op de  werken en iets in op te zoeken. Archiefstukken kunnen digitaal aangevraagd worden voordat je op bezoek gaat in het Nationaal Archief. Ze liggen een half uur na aanvraag klaar.
De ruimte is zo ingedeeld dat er goed overzicht is voor de medewerkers. Eén centrale lange tafel is voor het meest kwetsbare werk.

En dan de tijdelijke tentoonstelling! Het Geheugenpaleis. Tot 29 juni 2014 is deze tentoonstelling te zien. Het Nationaal Archief koos elf verhalen uit die verteld kunnen worden aan de hand van archiefstukken. Bij elk verhaal werd een kunstenaar (of kunstenaarsduo) gezocht die vrijheid kreeg in het verbeelden van het verhaal, gebruik makend van de archiefstukken. Een prachtig resultaat leverde dit op! Elk verhaal heeft een eigen ruimte die opgebouwd is uit wanden van archiefdozen. Door de keuze van de makers is de uitwerking zéér uiteenlopend. Een mooi voorbeeld vond ik 'Daar was laatst een meisje loos' over jonge vrouwen die het avontuur aangingen bij de VOC. Singer/songwriter Ricky Koole verwerkte dit verhaal met muziek en filmbeelden, terwijl je kijkt naar de archiefstukken en een schaalmodel van een schip uit die tijd.

Maar er is nog meer, een fotowand, waar je zelf kiest naar welke verzameling je kijkt, een educatieve ruimte om te leren papier te restaureren of zegels te maken, een onderdeel over het Plakaat van Verlatinge (met een touch-screen waar oude teksten getranscribeerd worden door ze aan te raken), twee grote touch-screen tafels die inzicht geven in de collecties, gebruikers en verbanden tussen archiefstukken (beetje ingewikkeld, maar héél interessant voor mensen die meer willen weten over de opbouw en het gebruik van een archief en de samenhang van archiefcollecties en -stukken voor het doen van onderzoek).


Met andere woorden: het is een bezoek meer dan waard. Het lijkt me een feest om hier als onderzoeker, student of leerling van een school aan de slag te gaan. En vergeet niet je te laten verleiden door al het moois van de tentoonstelling het Geheugenpaleis.

Bekijk de openingstijden van het Nationaal Archief.

Tekst en foto's: Jojanneke van Zandwijk

Tilburgse klassenfoto uit 1931

De regering heeft plannen om de kinderbijslag vanaf 2014 te verlagen. Voor de kinderen op deze foto was er nog geen kinderbijslag, die zou pas in de Tweede Wereldoorlog worden ingevoerd vanaf het derde kind uit het gezin. Deze kinderen waren jong volwassenen toen de oorlog uitbrak.

Het zijn kinderen van de openbare lagere school, gevestigd in de Korte Schijfstraat. De meerderheid van de Tilburgse kinderen uit die tijd gingen naar een lagere school met een Rooms-Katholieke signatuur. De Korte Schijfstraat was de openbare lagere school nummer 3. Nummer 1 was in de Molenstraat, nummer 2 in Korvel. Het was in die tijd al een gemengde klas, al zaten de meisjes bij elkaar en gescheiden door een gangpad van de jongens. Het is de vijfde klas in het jaar 1931, we zouden het nu groep 7 noemen. Achterin de klas onder de plaat met de kikkers staat de onderwijzer dhr. Diessen.

Van mevrouw dr. M. van der Plas kreeg het Regionaal Archief Tilburg de foto cadeau.  Reeds eerder mochten we haar padvindersalbum ontvangen waar ook Helga Deen op diverse foto's staat. Marianne Clara van der Plas werd geboren op 11 mei 1921 te Berlicum als dochter van Jan Leendert en Maria Sara de Vries. In september 1928 verhuisde het gezin naar Tilburg.  Haar vader was ontvanger van de belastingen. Het gezin woonde aan het Boerhaaveplein nummer 2 (link).

Marianne zit op de derde bank rechts en naast haar, haar beste vriendin Edith, een nichtje van Bertram Polak (link). Na de lagere school ging ze als enige naar het gymnasium in Breda. De zusjes Floortje en Edith zouden naar de HBS gaan. In de klas zat ook René Norenburg (link). Mevrouw Van der Plas fotografeerde reeds op jonge leeftijd met een eigen fototoestel. Bij een bezoek aan haar huis schonk ze me ook nog haar eigen gemaakte fotootjes. De meest linkse foto is niet op het schoolplein genomen. Het verkeer was in die tijd ook niet zonder gevaren. De werknemers van de textielfabrieken zoals BEKA gingen en masse tussen de middag thuis eten. Haar vader Jan, de man met de hoed, kwam zijn dochter veiligheidshalve tussen de middag ophalen van school.

Na het gymnasium ging Marianne van der Plas in 1939 medicijnen studeren in Leiden. Hoewel de Tweede Wereldoorlog voor een onderbreking zorgde, wist ze na de oorlog haar studie af te ronden. Voor studenten medicijnen werden in de steden Breda, Eindhoven en Tilburg voorzieningen getroffen. Marianne van der Plas keerde in 1943 naar Tilburg terug voor haar co-schappen. In augustus 1945 zette ze haar studie in Leiden voort.

Vakbondslieden en socialisten in Oisterwijk

Verkiezingspamflet 1935

Gebouw De Schuur

Op 10 november 1930 werd in Oisterwijk de Vereniging Het Eigen gebouw opgericht oftewel De Schuur. Het gebouw aan de Hoogstraat werd ontworpen door architect Jan Visser. Je zou het met de ogen van nu kunnen beschouwen als een gebouw voor leden van plaatselijke vakbonden en socialistische partij, die daar bijeen konden komen voor vergaderingen, culturele en ontspannende activiteiten. Leden waren de Nederlandse Fabrieksarbeiders Bond, de Nederlandse Tabakswerkers Bond, de Nederlandse Bouwvakarbeiders Bond, de Sociaal Demokratrische Arbeiders Partij (SDAP), de Arbeiders jeugd Centrale, de Arbeiders Sportbond, het instituut voor arbeidersontwikkeling en de vereeniging Arbeiders Radio Amateurs. Bestuursleden van het eerste uur waren Toon Raaijmakers, Jan van de Mierde, Wim Brugman, Cees Snoeren en de broers en sigarenmakers Janus en Terus Boons.

Dit jaar wordt het 80 jarig jubileum gevierd. De vereniging zelf bestaat niet meer, in 2003 is het Stichting De Schuur geworden (link). Aan historicus en Oisterwijker Ad van den Oord is gevraagd de geschiedenis samen te stellen. De uitreiking van het boek Brandpunt voor socialisme Volksgebouw De Schuur te Oisterwijk 1933-1999 vindt op 11 oktober plaats. De eerste exemplaren van het boek zullen worden aangeboden aan Lodewijk de Waal als vertegenwoordiger van de FNV, voorzitter van de Stichting Vrienden van de Historie van de Vakbeweging, en aan Wim Luijendijk, als vertegenwoordiger van de PvdA, burgemeester van Loon op Zand.

Door het onderzoek is weer nieuw archiefmateriaal ontdekt, dat inmiddels is opgenomen bij de archieven van De Schuur (719) en de SDAP/ PvdA Oisterwijk (720). Gedigitaliseerde bronnen zijn te raadplegen op de website van het ISSG (link).

Het boek kunt u bestellen via deze website (link).

Brabantse Archivarissendag in Tilburg

Eens per jaar ontmoeten archivarissen en medewerkers van archieven uit Noord-Brabant en Vlaanderen elkaar tijdens de Brabantse Archivarissendag. Een mooie gelegenheid om elkaar weer te spreken, kennis uit te wisselen, nieuwe collega's uit het veld te leren kennen en kennis te maken met een soms nog onbekende stad. Het ene jaar is het in Vlaanderen, het andere jaar in Noord Brabant.

Dit jaar was Regionaal Archief Tilburg aan de beurt om de dag te organiseren. Turnhout hielp mee in de organisatie. Het thema van de dag was de inzet van sociale media bij archiefdiensten.

Om 10.00 uur stroomden de gasten binnen in Stadskantoor 1 in het centrum van Tilburg. Wethouder Marjo Frenk heette de deelnemers van de dag welkom. Yvonne Welings kondigde de sprekers aan: Rob Coers, die we kennen van de 23 Archiefdingen, Jochen Vermote, van Stadsarchief Ieper, Tom Cobbaert, archiefspecialist uit Gent en Jos Kuijlen, over de Brabant Cloud.

In de middag maakten we een wandeling met Tilburg op de Kaart op de smartphone en bezochten we Vincents Tekenlokaal. In het tekenlokaal kwam de creativiteit van de archivarissen naar boven en werd er druk op de computers getekend.

 Daarna wachtte de groep een bijzondere ontmoeting in het archief aan de Kazernehof: Koning Willem II heette de gasten welkom in het gebouw en vertelde over zijn band met Tilburg. De dag werd afgesloten met een heerlijk en gezellig diner in Dudok.

 Dank aan alle gasten (86 in totaal!), aan de sprekers en de collega's uit Turnhout voor de mede-organisatie. We kijken uit naar volgend jaar, wanneer de dag in Antwerpen gehouden gaat worden, met de Proviciale Archiefinspectie van Noord-Brabant als mede-organisator!



(foto's van Maria van der Heyden)

Stadsarchief Leuven op bezoek bij Regionaal Archief Tilburg

Rondleiding door het depot

Vrijdag 27 september hadden de medewerkers van Stadsarchief Leuven en de vrijwilligers van het project  Itinera Nova hun jaarlijkse studiereis. Ditmaal bracht hen die naar Tilburg. Voor de middag stond een bezoek aan restauratieatelier De Tiendschuur op het programma, in de middag kwamen ze een kijkje nemen bij Regionaal Archief Tilburg.

In 2009 is Stadsarchief Leuven gestart met het digitaliseren en ontsluiten van de 1128 registers van de Leuvense schepenbank (1362-1795). De schepenbank is een belangrijke en - grotendeels onontsloten- historische bron voor de geschiedenis van Leuven en van het hertogdom Brabant. De registers worden getranscribeerd door een groep vrijwilligers. Als communicatiemiddel tussen de vrijwilligers is er een online community, het Itinera Nova Netwerk . Dit mooie project heeft meerdere raakvlakken - digitale beeldbank, ontsluiten door vrijwilligers, community- met onze eigen Charterbank.

Op het programma stonden een rondleiding door het depot en een lezing over de Charterbank. De groep van 37 personen werd gesplitst; de helft mocht naar beneden voor een rondleiding door het depot, de andere groep ging naar boven om naar de presentatie over de Charterbank te luisteren. Na drie kwartier werd er omgewisseld. Na afloop was er koffie en thee en om 17.00 vertrok de Leuvense delegatie weer richting België.

3 oktober geen chat

Op 3 oktober wordt de jaarlijkse Brabantse Archivarissen Dag georganiseerd. Dit jaar zal dat in Tilburg plaatsvinden. Om deze reden is er op die donderdagavond geen chat. Eventuele vragen kan u sturen naar info@regionaalarchieftilburg.nl. Vanaf maandag 7 oktober zijn wij weer via de chat bereikbaar.

Uw mening over onze dienstverlening

Wat vind u van onze dienstverlening? Graag horen we uw mening. Hiervoor houden we om de twee jaar een enquête, de Kwaliteitsmonitor voor archieven.

Regionaal Archief Tilburg is steeds in ontwikkeling. We zijn benieuwd of u deze ontwikkelingen waardeert. Laat ons weten wat we goed en minder goed doen, zodat we onze dienstverlening kunnen verbeteren.

Invullen van de enquête kost hooguit 10 minuten. Uiteraard is uw anonimiteit gewaarborgd. De enquête loopt van 1 oktober t/m 15 november 2013.

Meedoen? Ga naar de Kwaliteitsmonitor.

Zodra de uitslag bekend is laten we via ons weblog, website en digitale nieuwsbrief weten wat de uitkomst is. Alvast bedankt voor uw medewerking!


De laatste keer dat we de Kwaliteitsmonitor uitvoerden, was in 2011, met goede resultaten.