Chat tijdens de feestdagen

De feestdagen komen er weer aan! Dit heeft wat gevolgen voor onze bereikbaarheid op de chat in de avonduren. Op de volgende dagen zal de chat niet beschikbaar zijn:

•  5 december (Sinterklaas)
•  24 december t/m 2 januari (kerst & nieuwjaar)

Let op: de chatfunctie van het Brabants Historisch Informatie Centrum zal dus ook gesloten zijn ivm onze chat-samenwerking.

Wij wensen u alvast hele fijne feestdagen en een prachtig begin van 2015!

Oisterwijkse kunstschilder Toon Merkelbach en de KVL

Door Ad van den Oord

De ‘Canadese muurschildering’ op de KVL, die helaas recentelijk door een onderaannemer is overgeschilderd en onherstelbaar beschadigd, is hoogstwaarschijnlijk vervaardigd door de Oisterwijkse kunstschilder Toon Merkelbach (1916-2005).
(foto: Noud Smits)

Uit archiefstukken blijkt dat de KVL en het westelijk daarvan gelegen Wehrmachtsverpflegungsamt (WVA) na de bevrijding lange tijd geallieerde doeleinden hebben gediend. Er werden slaapzalen ingericht, badgelegenheden en recreatiezalen. De gemeente Oisterwijk moest de verbouwingskosten voorschieten, maar kon deze later terugvorderen bij de Nederlandse regering. In de eerste weken na de bevrijding, vanaf 27 oktober 1944, bivakkeerden fronttroepen (1st Gordon Highlanders) in de gebouwen van het WVA. Vervolgens werden die gebouwen bezet door het Base Supply Depot en Field Bakeries (29 november 1944-7 maart 1945). Zij voorzagen de geallieerde legers van voedsel. Het Canadese Leave Camp huisde van circa november 1944 tot eind maart 1945 in een viertal gebouwen van de KVL, genummerd 1, 9, 28 en 28a. Helaas ontbreken de bijbehorende tekeningen van die gebouwen in het archief. Vanaf 1 november 1945 tot en met 16 maart 1946 was de UNRAA (United Nations Relief and Rehabilitation Administration) in enkele loodsen en fabrieken op de KVL gevestigd. Deze VN-organisatie leverde hulp aan landen die bevrijd waren van de bezetting door de As-mogendheden (vooral ondersteuning van gerepatrieerde displaced persons uit de concentratiekampen met levensmiddelen en kleding).

In het Archief van het Gemeentebestuur Oisterwijk 1922-1970 (Regionaal Archief Tilburg) bevinden zich vijf inventarisnummers over de inkwartiering van geallieerde militairen. Het zijn voornamelijk financiële stukken, de inkwartiering richtte de nodige schade aan panden aan (in Oisterwijk waren er
23 gebouwen gevorderd: scholen, fabrieken, cafés en hotels, de beide pastorieën en enkele grote particuliere woningen) en er verdween het nodige van de inventaris. De eigenaren van de panden konden die schade vergoed krijgen. In inv.nr. 1334 vond ik heel wat rekeningen van Oisterwijkse middenstanders die goederen hadden geleverd aan de geallieerden. Op de lijst prijkt onder nummer 3 de kunstschilder Toon Merkelbach die een bedrag van 24 gulden declareert. In de bijlagen vinden we een ‘demand form’ getekend op 29 januari 1945. Daarin verklaart Merkelbach t.b.v. Major A.D. Langmuir (DORE 2 Cdn Works Section RCE) geleverd te hebben: ‘volmachtigde vertegenwoordiger. Het noodige materiaal zal door het leger geleverd worden:
Voleindigen van teekeningen en versiering van muren in Transit Leave Centre ter voldoening van DCE 1ste Canadian Army of dit zijner ge’. Toon Merkelbach is dus bijna met zekerheid de maker van een vrije bewerking van Robert Högfeldt’s Der Weiberfeind. De muurschildering zal dus te dateren zijn rond eind januari 1945. Merkelbach vervaardigde in opdracht van de Canadezen meerdere muurversieringen op de KVL, die blijkbaar al in vroegere tijden verdwenen zijn. Waarom hij Der Weiberfeind daarbij koos, blijft gissen.


Uit de Bevrijdingsdocumentaire van Oisterwijk in Beeld blijkt wel dat veel ongehuwde jongemannen (Merkelbach was er daar toen ook één van) toch behoorlijk jaloers waren op de Oisterwijkse meisjes die in het Transit Leave Camp mochten dansen, terwijl de toegang voor Oisterwijkse jongens verboden bleef.

Eerdere blog over de KVL link

Brief van een soldaat november 1944

Links Teddy Dobson

Inkwartiering
Een van de bevrijders van Tilburg was Teddy Dobson. Hij was ingekwartierd bij de Tilburgse familie van P. van Ham. De dochter Victoire Knibbeler-Van Ham, die nu in Berkel-Enschot woont, schonk onlangs de brief van deze soldaat aan het Archief.  Victoire was een zeer populaire naam in de dagen van de bevrijding. Tussen het gezin van Ham en Teddy Dobson was tijdens het 'samenwonen' een hechte band ontstaan.

Brief 28 november 1944
My dear Mama and Papa schrijft Dobson in een brief van woensdag 28 november 1944, vandaag precies 70 jaar geleden. Mama en papa Van Ham hebben hem even tevoren een brief geschreven in het Nederlands. De taal vormde geen barrière, er was een speciale vertaler werkzaam bij zijn militaire onderdeel: You can write us every time.


Familie Van Ham
Pierre van Ham, geboren in 1903, was kassier bij de Nederlandsche Bank in de Stationsstraat. Samen met zijn vrouw Tilly Raaijmakers en de vier kinderen Kees (1936), Victoire (1937), Annie (1939) en Jan (1944) woonde het gezin in de Magazijnstraat nummer 25 te Tilburg. Naast Teddy Dobson was ook Jimmy ingekwartierd bij de familie. Zijn achternaam is niet bekend. De avonduren werden ook vaak doorgebracht in huize Van Ham. Met een luchtbuks werden er in de keuken hele competities op touw gezet. Een grote ronde loden schijf aan een ketting diende als schietschijf. Ook zoontje Kees en dochtertje Victoire mochten af en toe meedoen. En blikje marmelade of een reep chocolade vormde de hoofdprijs.

Bevrijdingsleger in Duitsland
Op 28 november 1944 is Teddy Dobson 30 kilometer van Kiel gelegerd. In de brief spreekt hij uit liever in Holland te zijn gebleven.  Misschien dat er nog een korte vakantie mogelijk zou zijn, om even terug naar Tilburg te komen. Zorgen worden gedeeld zoals over zijn vrouw, die thuis in Rochdale een operatie in het ziekenhuis had moeten ondergaan. Hij hoopt ook zijn echtgenote een keer mee naar Tilburg te kunnen nemen.
Hij eindigt met Your dearest Friend Teddy, hoe de oorlog voor hem en zijn vrouw verder is gelopen is niet bekend. Het was een nog een lange weg naar Berlijn....Wel hebben we kunnen vaststellen dat Teddy Dobson  de oorlog heeft overleefd.
Na deze brief is er nooit geen contact meer geweest tussen de familie Van Ham en Teddy Dobson.

Werk in uitvoering centrum Tilburg

FF

Foto's van Publieke Werken in het centrum van Tilburg

onder andere bij de Heuvelring verricht voor de sloop van Hotel Riche in 1978, nu Heuvelpoort

kruising Besterdring, Spoorlaan, nu ijssalon Intermezzo

Gerelateerde blogs:

• Nieuw Tilburgs oorlogsdagboek link
• Van sex-shop tot Tattooshop: Tilburgse stadsgezichten link

Werkbezoek uit Oisterwijk

Vanmiddag bracht wethouder Ina Batenburg samen met Martin de Ruijter een bezoek aan het Regionaal Archief Tilburg. Zij lieten zich bijpraten over plannen van het archief. De aanwezigheid van boekhistoricus Stef Uijens was een extraatje. Hij vertelde over zijn onderzoek naar het cartularium van de Tafel van de Heilige Geest van Oisterwijk. Daarna volgde nog een rondleiding door het gebouw en een van de twee archiefbewaarplaatsen.
Een fotoimpressie....

Wat komt er niet terug op de nieuwe website? (deel 4)

Er zijn veel manieren om met ons archief in contact te komen. Dat kan nu al en dat kan straks met de vernieuwde site nog steeds. Je kunt ons mailen, bellen, met ons chatten in de avonduren, ons bezoeken op dinsdag of vrijdag, met een groep op bezoek op woensdag of donderdag, per akte een correctie sturen, reageren op foto’s uit de databank én je kunt op de huidige site het opmerkingenformulier invullen.
Die laatste mogelijkheid komt op de nieuwe website niet terug. We denken dat de vele andere mogelijkheden voldoende zijn om vragen aan ons te stellen.

Wat ook gaat verdwijnen zijn pagina’s die bijna nooit worden opgevraagd. Dat kunnen we zien in de statistieken. De oude Lanciers (de bibliotheek heeft alle exemplaren), de geschiedenis van ons gebouw (is deels al terug te vinden in de TilburgWiki), Veelgestelde vragen (een zeer onpopulaire pagina), links naar gemeenten en archieven (vrijwel allemaal terug te vinden op onze Startpagina) en de Krantenindex.

De Koninklijke Bibliotheek heeft ruim 1 miljoen dagbladen gedigitaliseerd en stelt deze via de website Delpher gratis beschikbaar. De Tilburgsche Courant en de Nieuwe Tilburgsche Courant zijn ook in deze collectie opgenomen. Deze scans zijn full-text te doorzoeken. De KB blijft kranten scannen en de website zal in de komende jaren steeds vollediger worden.
Via archiefnummer 398 is de inventaris te bekijken van de papieren kranten in onze collectie. Dat blijft bestaan, maar via de Koninklijke Bibliotheek zoekt het veel prettiger!

Alle informatie over de Tweede Wereldoorlog gaat ook verdwijnen. De lijst met Tilburgse oorlogsslachtoffers is volledig overgebracht naar de TilburgWiki. Ook de Udenhoutse slachtoffers zijn daar terug te vinden. De teksten over de Tweede Wereldoorlog zijn inmiddels verouderd en elders online is veel informatie over de Tweede Wereldoorlog terug te vinden.

Wat komt er niet terug op de nieuwe website? (deel 3)

Vanaf april 2008 is het mogelijke geweest om in BeeldOnline, de online fotodatabase van Regionaal Archief Tilburg, een eigen selectie foto's in albums bij elkaar te plaatsen. In die ruim 6 jaar zijn er ruim 1600 accounts aangemaakt die ook actief daarmee bezig zijn geweest. Niet iedereen die aangemeld is heeft ook daadwerkelijk mappen aangemaakt en foto's geselecteerd, maar een flink aantal toch wel.

Nog steeds komen de beheerders van de fotoalbums terug bij hun selectie(s) binnen BeeldOnline, in 2014 zijn er tot op heden ruim 200 fotoalbumbeheerders ingelogd geweest. We kunnen helaas niet zien om hoeveel albums en foto's het gaat die inmiddels in fotoalbums zijn geplaatst.

Desondanks gaat het archief stoppen met deze fotoalbums. De techniek is verouderd en in de nieuwe website komt een ander component voor de fotodatabase die deze functionaliteit niet meer heeft. Dat betekent dat de gebruikers van de fotoalbums over een aantal maanden niet meer bij hun fotoalbums kunnen komen. Dat is geen prettige boodschap, zeker niet als je een fervent gebruiker was van deze functionaliteit.

Is er een alternatief? Helaas niet echt. Sinds 2013 kun je voor online fotoalbums terecht bij Pinterest. Deze service staat je toe om foto's van website te "pinnen" en in albums onder te brengen. Door op de foto te klikken in het album kom je weer terecht bij de website waarde foto vandaan komt.

Wat komt niet terug op de nieuwe website? (deel 2)

We meldden het al eerder: we hebben afscheid genomen van ons Prikbord. Al in maart 2014 is het Prikbord ‘bevroren’ en kunnen er geen nieuwe vragen gesteld worden. Er was nog wel te zoeken in eerder gestelde vragen en antwoorden. Die vragen en antwoorden nemen we niet mee naar de nieuwe website.

Er komt geen ander forum voor terug. Er zijn zoveel fora waar archiefonderzoekers hun vragen kunnen stellen, dat wij graag naar die fora verwijzen.

Hier zijn er een paar:
- Het forum van het BHIC
- Het prikbord van de NGV
- Het Stamboomvragen forum
- Verschillende fora van Geneanet
- Stamboomforum

Geluidsoverlast

In de afgelopen maanden zijn wij druk bezig geweest met de verbouwing van ons archief. Begin september werd het gebouw feestelijk geopend en konden bezoekers weer gebruik maken van onze studiezaal. Tijdens de verbouwing zijn er echter wat mankementen aan het licht gekomen. Deze mankementen worden in de komende tijd verholpen. Dit zal voor onze studiezaal bezoekers voor wat geluidsoverlast zorgen. Onze excuses hiervoor.
Dus wordt het u even te veel? Trek u dan terug met een (gratis) kopje koffie of thee in onze kantine.

Station Oisterwijk 1979

Deze prent van het station in Oisterwijk werd in 1979 door Aafke Holman gemaakt in opdracht van de Rabobank. We kregen hem cadeau van Rian van Veggel.

De groene rotonde voor het station is nog zichtbaar. Zo zag de rotonde er in 1925 uit,  gezien vanuit het station richting Stationsstraat, wat een weelde van groen.

Het leven van een Tilburgse KNIL militair: Gerard Verheijden

Natuurlijke zoon

Gerard Verheijden werd in Tilburg geboren op 6 maart 1897, natuurlijke zoon van Josephina Backx.  Zijn moeder was niet gehuwd, de vroedvrouw deed aangifte. Hij werd pas gewettigd door het huwelijk van zijn moeder met Gerrit Verheijden in juni 1901. Tot die tijd heette hij Gerard Backx. Het lijkt niet aannemelijk dat de naamgever Gerrit Verheijden zijn biologische vader was.  Zijn latere vader Verheijden trouwde een jaar na de geboorte van Gerard in 1898 met een andere vrouw, Johanna Kantelberg. Johanna zou in 1899 al overlijden. Ze was toen 63 jaar, een opvallend leeftijdsverschil, de weduwnaar telde slechts 35 jaar. Na de dood van Johanna Kantelberg vertrekt Gerrit Verheijden voor een jaar naar Duitsland. Gerrit Verheijden was metselaar van beroep en werd in Son en Breugel geboren.

Het eerst geboren zoontje uit het huwelijk van Gerrit Verheijden en Josephina Backx, Lambert sterft na enkele maanden. Hierna zouden nog Louise, Andreas, Marcelis, Joanna, Elisabeth, Josephina en ook een Gerard geboren worden.  Zoals in die tijd gebruikelijk was, trekt (schoon)moeder Johanna Backx bij het gezin in de Ververstraat in.

Bij de KNIL op Java en krijgsgevangene
Op 22 jarige leeftijd vertrekt Gerard naar een militaire kazerne in Nijmegen. Twee jaar later scheept hij in als KNIL militair naar Nederlands-Indië. Als fuselier werd hij ingedeeld bij het veertiende bataljon te Buitenzorg, nu Bogor. 
Hij trouwt op 26 maart 1924 met Njo Konok, geboren in de dessa Pameunstasan.Vijf kinderen worden geboren, Frans (1922), Josephina (1925), Leen (1929), Gerard (1931) en Wilma (1935). Een dochter Josephina, genoemd naar zijn moeder, overlijdt op 16 jarige leeftijd in Bandung.

Het echtpaar verhuist een aantal keer op Java: in 1926 naar Bandung, in 1927/1928 naar de garnizoensplaats Cimahi, 1934 Magelang, 1935 wederom Bandung. Rond 1940 was Gerard Verheijden werkzaam als kok op het militair vliegveld Tjilititan van Batavia, nu Jakarta.
Maart 1942 tot augustus 1945 is een tijd van grote zorgen. Gerard Verheijden verblijft zonder vrouw en kinderen in een jappenkamp. Na de bevrijding mag het gezin in 1946 voor half jaar naar Nederland en na terugkeer wordt hij geplaatst in Soerabaja. Gerard treedt na zijn pensionering in dienst bij de N.V. Droogdok Maatschappij in dienst als portier.


Terugkeer naar Nederland

Midden in de wederopbouw keerde het gezin in 1951 met het schip Sibajak terug naar Nederland. In de koude januarimaand kwamen Gerard, Nonja en de vier kinderen aan. Het was hier geen vetpot, de koffie bleef tot 1952 op de bon. Er heerste woningnood.  Het gezin wordt gehuisvest in diverse contractpensions in Oisterwijk: De Staalberg, Hof van Brabant, Kerkhof en Esseven. Naderhand worden de kosten voor het 2 jarig verblijf in die pensions, te weten 10.186,93 gulden, door het departement voor Maatschappelijk Werk in rekening gebracht. Gerard vindt werk als magazijnknecht bij het vliegveld in Gilze en Rijen. En dan eindelijk eind oktober 1953 krijgt het gezin een eigen woning aan de van Speijkstraat nr. 26. Op 63 jarige leeftijd neemt hij ook de zorg op zich voor zijn twee kleinkinderen.

Gerard Verheijden zou op 8 februari 1969 overlijden in het verzorgingstehuis Sint Elisabeth  in Goirle en werd in zijn geboorteplaats Tilburg begraven. Zijn  weduwe Njo Konok stierf in het ziekenhuis in 1970. Ze heeft zich in Nederland nooit thuis gevoeld.

Archief (1588)
Alle kinderen van Gerard en Njo Verheijden zijn gestorven. Schoonzoon dhr. Lens, inmiddels 84 jaar, bracht het album met al de egodocumenten van Gerard Verheijden naar het Regionaal Archief Tilburg. Het archief geeft een beeld van een tijd dat de verzorgingstaat nog niet bestond en dat is feitelijk nog niet zo lang geleden.

Verdieping

Hetty Naaijkens-Retel Helmrich heeft in 2008 een documentaire gemaakt over de contractpensions - Djangan Loepah!

Trailer op YouTube.

Link naar website contractpensions.

Geallieerde persdienst rondom de bevrijding 1944

Persdienst van de geallieerden
Het lijkt mosterd na de maaltijd, precies een week na het herdenken van 70 jaar bevrijding ontving het Archief via het Stadsarchief 's-Hertogenbosch een exemplaar van de Geallieerde Persdienst rond de bevrijding van Tilburg op 27 oktober 1944. Deze persdienst was illegaal.
Initiatiefnemer achter de GPD was L.J. van de Gevel, bedrijfsleider bij de wollenstoffenfabriek H. Eras en tevens leraar aan de Textielschool. Noodgedwongen nam Van de Gevel in 1943 ontslag en zocht 's nachts zijn toevlucht in de Textielschool aan de Lange Schijfstraat, waarvan hij een sleutel had. Hij ontdekte twee radio's in de school, die niet bij de Duitse autoriteiten waren ingeleverd. Samen met zijn buurman H.C.C. Want kwam hij op het idee om de nieuwsberichten van de radio te verspreiden via de GPD. Buurman Want zorgde voor de distributie. Bij de bevrijding oktober 1944 van Tilburg werden de activiteiten voor de GPD gestopt.

Geen gedrukte krant
De Geallieerde Persdienst was geen gedrukte krant, de krant werd getypt. In een tijd dat er nog geen computers waren en ook geen fotokopieerapparaten, was de typemachine zeer populair. Met hulp van carbonpapier konden er meerdere exemplaren van getypte bladzijden worden gemaakt. Het blaadje heette een doorslag. Naarmate er meer carbonpapier werd gebruikt, werden de doorslagen steeds minder leesbaar. Dat is op dit exemplaar van de Geallieerde Persdienst ook te zien.
De gehele serie van de Geallieerde Persdienst is ook bij de Koninklijke Bibliotheek aanwezig, die dit jaar veel oorlogskranten heeft laten restaureren en digitaliseren. De kranten worden ook doorzoekbaar via Delpher.

Voorbeelden van de inhoud
Hoewel de kaft Tilburg vermeldt, bevat deze papieren krant veel meer informatie dan Tilburg.

Berichten van Vrijdag 20 October 1944:  Ten zuiden van Venray hebben onze troepen contact gekregen  met tanks die het kanaal van Deurne zijn  overgestoken.

Berichten van woensdagmorgen 25 October 1944 - 8 uur vm. Den Bosch is niet geheel bezet doch wel worden er harde straatgevechten geleverd en is de bezeting door ons slechts een kwestie van uren...

Geallieerde Persdienst. Lange Schijfstraat no. 44 FEESTBULLETIN van het Geallieerde Persbureau. Nadat wij door storing in het Electriciteitsbedrijf in onzen berichtendienst gehinderd waren, hebben wij....

Berichten van Maandagmorgen 30 October 1944 acht uur Goedemorgen berichtte Reuter dat BREDA en GOES bevrijd zijn. In de buitenwijken van ROOSENDAAL wordt nog hevig gevochten.


Oorlogsdocumentatie Tilburg (565)
Dit exemplaar, cadeau gedaan door meneer Hagen wordt opgenomen in de oorlogsdocumentatie Tilburg. De schenker, geboren in Arnhem, moest in 1944 noodgedwongen zijn toevlucht zoeken in Noord-Brabant. Meneer Hagen, bedankt, wat een mooi exemplaar om bij het Regionaal Archief Tilburg beschikbaar te kunnen stellen.






Verdieping
Link naar publicatie over de ondergrondse pers op de website van het NIOD:

 

 

Wat komt niet terug op de nieuwe website? (deel 1)

We werken hard aan een nieuwe site. De huidige website bevat bijna 1000 pagina's met teksten over van alles en nog wat. In de voorbije jaren zijn die successievelijk online geplaatst. Wij hebben daar in al die jaren niet of nauwelijks nog naar omgekeken. We grijpen deze gelegenheid dan ook aan om schoon schip te maken en de pagina's die niet meer relevant zijn van de website te verwijderen. Veel van die informatiepagina’s zijn inmiddels in een andere vorm terug te vinden via de TilburgWiki is , of via andere websites.

Een van de succesvolste pagina's die niet terugkomt in de nieuwe website is die van de ‘genealogische websites van bezoekers’. Mensen met een digitale presentatie van hun stamboom, konden die aanmelden om in deze lijst opgenomen te worden. Ondertussen zijn er zóveel anderen die dergelijke lijsten met stambomen aanbieden, veel mooier en overzichtelijker gepresenteerd dan bij ons, dat we graag naar die lijsten verwijzen. Bovendien kun je daar veel meer vinden dan in de beperkte lijst die wij onderhielden.

Je vindt dergelijke lijsten bijvoorbeeld op wiewaswie.nl, genealogieonline.nl en op stamboomzoeker.nl. Daar kunnen wij niet tegenop!