woensdag 15 december 2010

200 jaar Burgerlijke Stand 1811-2011

In 2011 herdenken we het feit, dat 200 jaar geleden de Burgerlijke Stand werd ingevoerd. Dat was weliswaar al in 1796 in sommige streken (Zeeuws-Vlaanderen en delen van Limburg) gebeurd, maar in 1811 kreeg heel Nederland een Burgerlijke Stand. Een van de belangrijkste consequenties van die invoering was, dat iedere ingezetene, een achternaam moest aannemen, voorzover hij/zij die niet bezat (en dat gold met name voor de Joden) en zij, die al wel een achternaam hadden, deze voortaan op één manier moesten schrijven. Het kon dus niet meer voorkomen, dat een bepaald persoon zich de ene keer Janssen noemde en de andere keer Jansen, zoals vóór 1811 eerder regel dan uitzondering was. De bedoeling van de wetgever was om afzonderlijke registers van geboorte, huwelijk, overlijden en huwelijksafkondigingen aan te leggen. Dat is lang niet altijd gebeurd. Bij een aantal gemeenten werden vaak de verschillende akten chronologisch per jaar in één register ingeschreven. De eerste jaren van de burgerlijke stand (1811-1813) werden de akten in het Frans opgemaakt. Daarbij werden ook de voornamen verfranst. Als een vader aangifte deed van de geboorte van zijn zoon Jan of Johannes werd deze zoon in de geboorteakte Jean genoemd en deze voornaam zou hij zijn hele leven houden.Vanaf 1814 zijn de akten Nederlandstalig, aanvankelijk vaak nog geheel geschreven, maar in de loop van de 19e eeuw vervangen door formulieren, om het aantal fouten te beperken. Uit veiligheidsoverwegingen werden de geboorte-, huwelijks- en overlijdensregisters in tweevoud opgemaakt, zodat er altijd nog een exemplaar beschikbaar was, mocht er een door brand, overstroming of iets dergelijks verloren geraakt zijn. Met name in de eerste helft van de 19e eeuw zijn er veel fouten gemaakt in de burgerlijke stand, die konden worden gecorrigeerd door tussenkomst van de rechtbank of de koning(in). Regionaal Archief Tilburg zal dit jaar door middel van exposities in de hal van het archief, een blog op de website, presentaties, lezingen en een educatief programma in vogelvlucht aandacht besteden aan 200 jaar burgerlijke stand.

12 opmerkingen:

Jojanneke zei

Mooi en duidelijk stuk, Theo. Dat er maar vele mooie stukken over de Burgerlijke Stand zullen volgen!

Yvonne Welings zei

Leuk stuk Theo !
Ga je nog vervolgstukken schrijven over de huwelijkse bijlagen, registers van naamsaanneming en de registers van aan- en afkondiging ?

Theo van Herwijnen zei

Yvonne,

Uiteraard zullen registers van naamsaanneming,huwelijksbijlagen etc. ook in de loop van 2011 aan de orde komen, en ook
de diverse regelingen betreffende invoering van de Burgerlijke Stand zoals overdracht van DTB's aan de maires en de niet-uniforme opmaak van bijvoorbeeld de geboorteregisters. Maar het jaar 2011 is lang.

Mirjam Heijs zei

Gelukkig duurt 2011 nog alle dagen! Dan kun je ons allemaal eens haarfijn alle ins en outs van de BS uitleggen, verklaren en toelichten. enne... proficiat met deze maiden speech

Jean-Paul Korst zei

Kaai goed zeg! Ik zal de weblog inzake Burgerlijke stand blijven volgen.

Petra Robben zei

Ik was eergisteren in een school met een generatie kinderen, waarvan er (helaas) ook ouders weer gaan scheiden. een van de leerlingen broeg of ook de scheiding geregistreerd werd in de Burgerlijke Stand. Is dat zo?

Petra Robben zei

Via archiefcollega Theo Marcelis kreeg ik de volgende reactie: 'Echtscheidingen worden inderdaad ingeschreven in de BS, en wel in de gemeente, waar je ook getrouwd bent. Volgens mij is het ook nog zo, dat, wanneer je (zoals in onze contreien nog wel eens voorkomt, net over de grens met België) in het buitenland getrouwd bent, een eventuele echtscheiding wordt geregistreerd in Den Haag; ik laat me echter graag corrigeren, als dat niet het geval is.'
Aldus Theo Marcelis.

Wim de Haar zei

Als uit veiligheidsoverwegingen de geboorte-, huwelijks- en overlijdensregisters in tweevoud werden opgemaakt, zodat er altijd nog een exemplaar beschikbaar was, mocht er een door brand, overstroming of iets dergelijks verloren geraakt zijn, waar werden deze dan bewaard? Betekent dat dat er toch nog ergens akten zijn in te zien van gemeenten waar door brand ed de archieven verloren zijn gegaan (zoals Arnhem tijdens WO II). En zo ja, waar dan? Met vriendelijke groeten,

Petra Robben zei

Dag Wim, goede vraag. Ik hoop dat collega Theo van Herwijnen hierop een antwoord weet.

Luud de Brouwer zei

@Wim
Volgens mij gingen de duplicaten naar de arrondissementsrechtbank. Bij de oevrdracht van die collecties zijn ze terecht gekomen in de Rijksarchieven in de provincie, nu in de meeste gevallen RHC's, zoals het Gelders Archief in Arnhem.
In het geval van Arnhem zou het dus best zo kunnen zijn dat zowel het archief van de gemeente is vernietigd als dat van het arrondissementsrechtbank. Dat zou je moeten navragen bij het Gelders Archief.

Theo van Herwijnen zei

Het archief van de arrondissementsrechtbank te Arnhem is niet verloren gegaan, ik heb het toevallig vorige week zelf nog ingezien. Ook de burgerlijke stand is volgens mij gewoon bewaard gebleven. Helaas zijn de bevolkingsregisters van Arnhem wél verloren gegaan, en deze zijn niet in tweevoud opgemaakt.Overigens zijn er gevallen bekend van burgerlijke standsregisters, waarvan beide papieren exemplaren verloren zijn gegaan en waarvan slechts nog rolfilms aanwezig zijn (Zuid-Holland, bombardement op Bezuidenhout in Den Haag).

Echtscheiding Tilburg zei

Mooi stuk over een belangrijk register! Johan