Een voornaamwijziging in het begin van de 19de eeuw

Het gebeurt niet zo vaak, dat er bij de rechtbank verzoeken om voornaamwijziging binnenkomen. Toevallig hebben er onlangs twee van die wijzigingen plaatsgevonden. Een 60-jarige Limburger heeft zijn vier katholieke voornamen Johannes Gerardus Joseph Maria laten veranderen in kortweg Jo, zoals u hebt kunnen lezen in de Volkskrant van 3 januari 2013. Ook in Limburg heeft een 17-jarige HAVO-scholier zijn Turkse voornaam laten veranderen in een Nederlandse, zoals gemeld in NRC van 10 januari 2013. Zo'n 200 jaar geleden vond er in Tilburg ook een wijziging van voornamen plaats.
Degene om wie het ging was Joannes Piggen, gedoopt Tilburg 21 november 1773, die in zijn eerste twee huwelijksinschrijvingen Johannes Norbert wordt genoemd met als achternaam Pigmans. Normaal gesproken zou daar niet zo'n ophef over zijn gemaakt, maar het wordt anders als Joannes Pigmans voor de derde keer trouwt in 1812, toen bestond er al een burgerlijke stand en dan worden de gegevens beter gecontroleerd dan in de jaren vóór 1811.
Joannes Piggen trouwt voor de eerste keer op 9 april 1804 te Tilburg als Johannes Norbart Pigmans met Johanna Maria Peijnenborg (DTB 52 Tilburg, scan 48):

Hij trouwt voor de tweede keer met dezelfde naam als in 1804, op 17 Grasmaand (april) 1809 met Johanna de Lepper (DTB 52 Tilburg , scan 138):

Bij beide huwelijksinschrijvingen is een verwijzing ingeschreven naar een vonnis uit 1812, waaruit blijkt dat de voornamen van de bruidegom niet correct zijn, Johannes Norbart moet zijn Joannes of Jean. Norbart is niet de tweede voornaam van de bruidegom, maar de voornaam van diens vader.

In hetzelfde vonnis wordt de doopinschrijving van Joannes Pigmans dd. 21 november 1773, gecorrigeerd, hij heet daarin foutief Piggen (DTB 10 Tilburg,  scan 170)

Als bewijs voor de foutieve achternaam wordt de huwelijksinschrijving van Joannes' ouders overlegd, zij trouwden 27 december 1772 te Tilburg (DTB 20 Tilburg, scan 5):

In die huwelijksinschrijving heet de bruidegom Pigmans en niet Piggen.

Als extra-bewijs is in 1812 ook de doopinschrijving van vader Norbert Antonius Pigmans overlegd. Hij is gedoopt 21 december 1744, vermoedelijk, als we de huwelijksinschrijving moeten geloven, in Enschot. Het doopboek waarin zijn doop is geregistreerd is anno 2013 niet meer aanwezig!!

Het genoemde vonnis is ingeschreven in het register van geboorten van Tilburg van 1812, scan 164 e.v.:

Als het vonnis ten uitvoer is gebracht kan Joannes Pigmans met een gerust hart op 16 december 1812 te Tilburg voor de derde keer in het huwelijksbootje stappen, zijn derde bruid is Johanna van Laarhoven:

Toren Sint Petrus kan blijven schitteren op het Vrijthof

Op 22 september 1988 werd door Dries Kuijpers, leraar uit Hilvarenbeek, het initiatief genomen tot het oprichten van de Stichting Bikse Torensteun. Het doel was om gelden te verwerven om de toren van de St. Petrus kerk aan het Vrijthof te kunnen restaureren. De laatste restauratie dateerde van dertig jaar daarvoor uit 1955.Aangenomen wordt dat reeds in 1450 ! is begonnen met de bouw van de toren. De bouw heeft tientallen jaren geduurd. De muren zijn wel 1,5 meter dik en het materiaal bestaat uit tufstenen. De torenspits werd in 1615 door bliksem getroffen en is daarna weer hersteld.

Geldstromen kwamen snel op gang.  Uit de culturele pot van de Europese gemeenschap ontvangt de gemeente Hilvarenbeek 200.000 gulden ! om een van de belangrijkste Kempische monumenten uit Zuid-Nederland te behouden. Ook het cultuurfonds Zuid-Nederland droeg bij. De totale kosten voor de restauratieplan van architect F. Sturm uit Roosendaal werden echter op 2,4 miljoen gulden geraamd. 

Werk aan de winkel dus om het bedrag kloppend te maken, 1990 werd tot het actiejaar uitgeroepen.Gedichtenwedstrijden werden georganiseerd. Torenpuzzels werden gemaakt en de torenwijn Vin de la Tour smaakte ook prima. Gelukkig sprong de gemeente Hilvarenbeek voor het belangrijkste deel bij voor een bedrag van 1,4 miljoen. Tijdens de restauratie werd een klokkenstoel gevonden uit 1547. De geschiedenis van de toren werd op schrift gesteld door Jan Scheirs en Dick Zweers. Het befaamde koor Mastreechter Staar sloot het torenjaar af.

Op 14 september 1991, twee jaar na aanvang van de werkzaamheden , werd de gerestaureerde toren geopend. De toren kan weer eeuwen mee, mede dankzij de stichting Bikse Torensteun.

Het archief (1530) van de stichting Bikse Torensteun is onlangs opgenomen bij het Regionaal Archief Tilburg. Dezelfde Dries Kuijpers had het archief al die jaren bewaard. Mocht de toren over honderd jaar weer aan restauratie toe zijn, de inspiratiebronnen voor fondsenwerving zijn dan nog aanwezig.  

Oplossing kerstpuzzel: weduwnaar trouwt met stiefmoeder van zijn eerste vrouw

Weet u het nog? Op 31 mei 1674 trouwden te Tilburg Adriaen Marten Colen, weduwnaar van Maria Bartel Geldens met Maria Joost Goossens, laatst weduwe van Bartel Geldens (DTB 44 Tilburg, scans 20-21):

De vraag was of er een familierelatie bestond tussen bruidegom en bruid. Zoals zal blijken was het voor de bruidegom zijn tweede huwelijk en voor de bruid haar vierde huwelijk!

Het huwelijk tussen Adriaan Colen en Maria Goossens was nog niet gesloten, toen de schepenen van Tilburg zich afvroegen of er wel een huwelijk mogelijk was. Zij wisten het niet zeker en legden daarom het probleem voor aan enige rechtsgeleerden te 's-Hertogenbosch. Zij brachten daarover het volgende rapport uit (DTB 53 Tilburg, scans 46-47):

Volgens het rapport is Adriaan Marten Colen gehuwd geweest met Maria, de dochter van Bartel Geldens en van Maria Jan Cornelissen. Maria, de moeder en Maria, de dochter kwamen beiden te overlijden. Bartel Geldens trouwde voor de tweede maal met N.N. en na haar overlijden voor de derde maal met Maria Jan Claassen. Na het overlijden van Bartel Geldens wil zij nu trouwen met voornoemde Adriaan Marten Colen. De rechtsgeleerden zien geen bezwaar: hier is sprake van een huwelijk tussen een man en de stiefmoeder van zijn eerste echtgenote en dat is toegestaan.

Adriaan Marten Adriaan Colen trouwde rk op 2 mei 1652 te Tilburg met Maijke Bartel Geldens. Maijke is op 5 februari 1626 gedoopt te Tilburg, als dochter van Bartel Geldens en Maria. Haar ouders Bartholomeus Gelden Bartholomeus Otten en Merike Peter Cornelis Hendrik Beren trouwden op 20 januari 1618 rk te Tilburg.

Vader Bartholomeus trouwde voor de tweede maal als Bartholomeus Geldens Meuwes weduwnaar Maijke Peters op 5 maart 1656 te Tilburg met Maijke Gerrits van Hasten (DTB 13 Tilburg, scan 63):

De derde vrouw van Bartel Geldens heet in de huwelijksinschrijving van 1674 Maria Joost Goossens en in het genoemde rapport Maria Jan Claassen. Dat valt mijn inziens als volgt te verklaren.

Jan Jan Teunis Claassen trouwde op 3 februari 1658 te Tilburg met Vijverke Cornelis Teunissen (DTB 13 Tilburg, scan 71):

Hij trouwde voor de tweede maal als Jan Jansen de Jonge, weduwnaar van Vijverke Cornelis Antonis op 9 augustus 1665 te Tilburg met Maijke Joosten, weduwe Peter Jansen (DTB 13 Tilburg, scan 91):

In het schepenbankarchief van Tilburg wordt zij Maria Joost Goossens genoemd, weduwe van Peter Jan Wouters! (RA Tilburg inv nr 368 folio 246v, 4 augustus 1665).

Merike Joosten trouwde eerder rk te Tilburg op 4 juni 1650 met Peter Jan Wouters.

De inschrijving van het huwelijk van Bartel Geldens en Merike Joosten is helaas niet bewaard gebleven.

De derde echtgenote van Bartel Geldens heette dus eigenlijk Merike Joost Goossens en werd ook wel Maria Jan Claassen genoemd, te lezen als Maria, de weduwe van Jan (Jan Teunis) Claassen (de Jonge). 

Het vierde huwelijk van Maria Joost Goossens heeft niet lang geduurd: Op 16 maart 1677, nog geen drie jaar na haar huwelijk, maakte zij haar testament als weduwe van Adriaan Marten Colen (Notarieel Archief Tilburg inv nr 17, folio 15).

Werkgroep op zoek naar de Joodse HBS-leerlingen uit 1939

 

Sinds de ontdekking in 2004 van haar in Kamp Vught geschreven dagboek heeft de hele wereld kunnen kennismaken met de Tilburgse Helga Deen (1925-1943). Haar gezicht en allerlei feiten uit het korte leven van dit Joodse meisje werden bekend. Uiteindelijk werd er zelfs een parkje in de Willem II straat naar haar genoemd. Maar wie waren die andere ruim 130 Joodse Tilburgers die in de Holocaust werden vermoord? Dat is de vraag die een werkgroep in samenwerking met Stadsmuseum Tilburg en Regionaal Archief Tilburg sinds augustus probeert te beantwoorden. De namen van deze Tilburgers zijn bekend, maar is het ook mogelijk hun gezichten en hun levensverhalen te achterhalen? Zo’n twaalf vrijwilligers gaan na waar deze Joodse Tilburgers woonden, werkten, naar school gingen en wat ze verder voor sporen in de Tilburgse samenleving hebben nagelaten. En zijn er wellicht nog nabestaanden te vinden?

Petra Robben, die het project leidt, licht het doel toe: ‘Aan de ene kant zijn we op zoek naar nieuwe manieren van herdenken en herinneren. In deze tijd hebben we behoefte aan persoonlijke verhalen om zo een nieuwe dimensie te geven aan de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. Maar zeker zo belangrijk is het voor ons om materiaal te verzamelen dat op scholen gebruikt kan worden om de geschiedenis van de Holocaust dichter bij leerlingen te brengen.’

De HBS in 1939

Dat is ook de reden dat de werkgroep een foto van alle HBS-leerlingen uit 1939 centraal stelt in de zoektocht. ‘In 1939 zijn alle leerlingen van de toenmalige HBS Willem II aan de Ringbaan-Oost op de foto gezet. We weten dat er minstens een twaalftal Joodse leerlingen op de foto staat uit de families Samson, Polak, Nathan, Gersons, Roos, Deen, Mendels en Meyer Udewald. We willen nu in contact komen met mensen die iets over hen kunnen vertellen. Zo zijn er de zusjes Floortje, Leonie en Wies Polak. Zij wisten in 1940 te ontkomen naar de Verenigde Staten maar hun broer Bertram kwam om in Auschwitz. In 2011 is er voor hem een struikelsteen gelegd in de Prof. Dondersstraat. Zo hebben al die Joodse leerlingen hun eigen verhaal, dat het verdient om verteld te worden. We zijn nu op zoek naar iedereen die iets kan vertellen over de leerlingen op de foto, zowel de Joodse als de niet-Joodse. Want alle verhalen en namen kunnen bijdragen aan het grote verhaal achter deze foto: een school met zo’n 140 leerlingen van uiteenlopende pluimage van wie het leven vaak dramatisch zou veranderen door de oorlog.’

Donald Mendels

Hans Scholtes, werkgroeplid en geschiedenisdocent aan Koning Willem II-College, geeft een voorbeeld: ‘Mogelijk staat op de foto ook Donald Mendels (1928-1943), zoon van Emanuel Mendels, die eigenaar was van kartonnagefabriek Atlanta aan de Korvelseweg. Hij zat in 1939 in de eerste klas maar moest in 1941 van school af omdat hij Joods was. Hij heeft toen een tijdje op het Joodsch Lyceum in Den Bosch gezeten en is daarna met zijn familie ondergedoken. Waarschijnlijk hebben leden van de Tilburgse familie Voeten geholpen het gezin Mendels her en der onder te brengen, in Tilburg, Breda en Rotterdam. De familie Mendels is uiteindelijk verraden en gedeporteerd. Het zou heel waardevol zijn als nabestaanden van deze familie Voeten ons nog wat details zouden kunnen vertellen. Ook de accountant H. van Opstal uit de Willem II straat moet de familie Mendels geholpen hebben. En zo zullen er nog heel wat mensen in Tilburg en daarbuiten zijn die stukjes van de puzzel kennen. Ieder detail kan helpen het lot van Donald Mendels, zijn ouders en zijn zussen te reconstrueren.’

Arnoud-Jan Bijsterveld van Tilburg University vult aan: ‘We hebben inmiddels ervaren dat het voor overlevende familieleden, ook nu nog, veel voldoening geeft als er stukjes van het levensverhaal van hun vermoorde verwanten boven water komen. Zo kon ik onlangs aan iemand twee brieven doorgeven die haar in 1945 omgekomen oma in 1941 had geschreven. Met andere nabestaanden ben ik naar het huis gelopen waar opa, die de oorlog overleefde als onderduiker in Middelbeers, voor de oorlog had gewoond. Dat is heel ontroerend. En voor ons is het een geweldige ervaring om mensen van wie de Nazi’s het bestaan trachtten uit te wissen, weer een beetje terug in de herinnering te brengen als mensen die ooit gewoon deel uitmaakten van de Tilburgse samenleving.’

Kortom: herkent u iemand op deze schoolfoto, misschien uzelf of een familielid, en kent u verhalen over hen die zich afspelen voor of in de oorlog, neem dan contact op met Petra Robben, telefoon 013-54 94 565. E-mailen kan ook, naar Petra.Robben@mommerskwartier.nl of a.j.a.bijsterveld@uvt.nl. Bekijk hieronder de foto met controurlijnen rond de personen.

Is Kallenberg een voornaam?

Op 12 april 1851 doet Reijer Jan Anthonij Kallenberg van den Bosch te Geertruidenberg aangifte van de geboorte van zijn zoon, geboren 11 april 1851 en aan wie de voornamen gegeven worden van Reijer Jan Antonij Kallenberg. De moeder van het kind is Constantia van Lelijveld:

De vierde voornaam van de boreling roept vraagtekens op: Kallenberg is zeker geen alledaagse voornaam. Merkwaardig is dat in de marge van de geboorteakte de achternaam wordt gespeld als van den Bosch, hetgeen zou betekenen dat de vader van de boreling ook als vierde voornaam Kallenberg heeft. Daarmee in tegenspraak is de handtekening van de vader onder de akte: hij tekent R.J.A. Kallenberg van den Bosch, hetgeen suggereert dat Kallenberg van den Bosch de achternaam is.

Hoe zit het nu precies?

Reijer Jan Anthony Kallenberg van den Bosch is op 8 december 1822 in Den Haag geboren en trouwt te Bergen op Zoom op 20 april 1850 met Constantia van Lelijveld. Hij is een zoon van Jan Anthony Kallenberg van den Bosch en Lucia Maria de Jongh. Het lijkt er dus op dat Kallenberg van den Bosch de achternaam van bruidegom en diens vader is.

Echter: op 8 februari 1823 overlijdt in Den Haag: Jan Anthony Kallenberg van den Bosch, oud 32 jaar, echtgenoot van Lucia Maria de Jongh, geboren Nijmegen, zoon van Reijer van den Bosch en Cornelia Maria Kellerman, beiden wonende Voorburg. Zoeken op internet leert dat hij op 1 november 1790 te Nijmegen is geboren. Deze akte suggereert dat Kallenberg de derde voornaam is van de overledene.

Op 24 augustus 1823 is Reijer van den Bosch te Voorburg overleden, oud 75 jaar, geboren Delft, zoon van Johannes van den Bosch en Anna Overgaauw en echtgenoot van Cornelia Maria Kellerman.

Een raadsel is vooralsnog waar de voornaam Kallenberg vandaan komt. Het lijkt er dus op, dat de oorspronkelijke voornaam Kallenberg later aan de achternaam van den Bosch is toegevoegd.

De in 1851 geboren Reijer Jan Anthony Kallenberg van den Bosch overleed ongehuwd te Utrecht op 12 augustus 1919.

Drie zonen van Adam

Vandaag, tijdens onze maandelijkse zaterdagopenstelling,  mag ik de heren van Gool, van Dongen en Horsten verwelkomen. Ze wonen verspreid over Nederland maar een gemeenschappelijke voorvader brengt ze deze dag naar Tilburg.
Via het project Zonen van Adam is, door middel van DNA onderzoek, onomstotelijk vast komen staan dat ze een gemeenschappelijke voorvader hebben.
De familie van Dongen en Horsten laten zich naast het DNA ook via  de stamboom aan elkaar linken al is daar nog verder onderzoek te doen.  Maar het verhaal van Gool is iets gecompliceerder. Er is een ongehuwde moeder in het begin van de 19e eeuw, Maria van Gool, die naar alle waarschijnlijkheid degene is die via haar zoon Cornelis in dit verhaal terecht komt.
Maar wie is dan de schakel? Is dat een Horsten of is dat een van Dongen?
Hopelijk brengt verder archiefonderzoek hier meer duidelijkheid over.

Archeologie in beeld gebracht in Oosterhout

De gemeente Oosterhout kent een lange traditie van archeologisch onderzoek, dat vanaf eind jaren ’80 van de vorige eeuw tot 2003 werd uitgevoerd onder leiding van een gemeentelijk archeoloog. In 2003 kwam de opgravingsbevoegdheid voor Oosterhout te vervallen en vanaf die tijd werd de uitvoering van archeologisch onderzoek uitbesteed aan archeologische bedrijven.

De destijds onder leiding van de gemeentelijk archeoloog Niko van Dijk uitgevoerde onderzoeken zijn gedocumenteerd in de vorm van foto's. Al deze foto's zo'n 1.500 stuks zijn in 2012 gedigitaliseerd.Op de erfgoedkaart  zijn de archeologische waarden in beeld gebracht.  In de grond wordt heel wat afgegraven en vele zaken gevonden. Het betreffen verschillende projecten, Volkstuinen 1994, Strijen 1994, Van Leeuwenstraat 1995-1996, Arendsplein 1996, Middenakker, Klein Oosterhout, Vrachelen, Weststad, Markt 2002, Slotjes 2003, Bouwlingplein Rulstraat en de riolering. Hieronder ziet u een compilatie van beelden, die in de databank beeldonline opgenomen gaan worden. Niet van elk project zijn foto's aanwezig. De archeologische vondsten zelf vindt u bij het provinciaal Depot voor Bodemvondsten in 's-Hertogenbosch (link).

Strijen 1994

Van Leeuwenstraat

Arendsplein 1996

Middenakker

Slotjes

Bouwlingplein 2003