Het grootste gezin in de regio: 28 kinderen

Het, voor zover bekend, grootste gezin in het werkgebied van Regionaal Archief Tilburg, zal wel het gezin zijn van Pieter Jansen uit Oosterhout. Hij had uit twee huwelijken 28 kinderen.

Pieter Jansen, geboren Oosterhout 12 september 1847, overleden aldaar 16 december 1918. Hij trouwt 1. Oosterhout 9 november 1871 Adriana van Etten,  geboren Oosterhout  27 april 1850, overleden aldaar 3 augustus 1890. Hij trouwt 2. Oosterhout 28 juni 1894  Maria Catharina van den Ende, geboren Oosterhout  27 februari 1865, overleden aldaar 9 augustus 1942. Alle 28 kinderen zijn geboren te Oosterhout.

Uit het eerste huwelijk:

1         Johannes, geboren op 15 augustus 1872

2         Johanna , geboren 21 februari 1874

3         Maria, geboren 4 april 1875, overleden Oosterhout  22 februari 1880

4         Cornelia, geboren 17 november 1876

5         Pietronella, geboren 14 februari 1878

6         Johanna, geboren 12 juli 1879

7         Maria, geboren 3 september 1880

8         Hendrika, geboren 28 oktober 1881

9         Wilhelmina Cornelia, geboren 27 december 1882, overleden Oosterhout    
           21  november 1885

10       Huberdina, geboren 24 mei 1884

11       Geertruida, geboren 30 augustus 1885

12       Wilhelmina, geboren 13 januari 1887, overleden Oosterhout 14 januari 1889

13       Adriana, geboren 23 maart 1888,  overleden Oosterhout 6 januari 1889

14       Cornelis, geboren 11 juni 1889

15       Willem, geboren 3 augustus 1890

Uit het tweede huwelijk:

16       Adriaan Johannes, geboren 21 april 1895, overleden Oosterhout 28   januari 1901

17       Anna Pietronella, geboren 7 juli 1896

18       Adriana Cornelia, geboren 21 augustus 1897

19       Arnoldus, geboren op 21 augustus 1897, overleden Oosterhout 13 oktober 1897

20       Hubertus, geboren 21 november 1898, overleden Oosterhout 4 februari 1901

21       Johannes, geboren 28 januari 1900

22       Adrianus Hubertus, geboren 6 april 1901

23       Hubertus Johannes, geboren 22 augustus 1902

24       Antonius Johannes, geboren 5 december 1903

25       Marinus Johannes, geboren 22 december 1905

26       Cornelis Johannes, geboren 4 januari 1907

27       Maria Catharina, geboren 9 november 1908

28       Arnoldus, geboren 19 juli 1911, overleden Oosterhout 26 september 1911 

Met dank aan mevrouw Ruedisueli.

En mocht u denken, dat dit het grootste gezin ooit is geweest, dan moet ik u teleurstellen: op de website http://genearecords.krabbendam.eu wordt een gezin vermeld met 30 kinderen!! 

Storing in de genealogische database voor stamboomonderzoek opgelost

Het bleek dat vanmorgen de genealogische database voor stamboomonderzoek van Regionaal Archief Tilburg niet meer goed werkte. Er kwamen wel resultaten terug, maar die waren slechts zeer beperkt in aantal en in veel gevallen werkte de link naar de gescande akte niet meer.

De nieuwe (en oude) media hebben een belangrijke rol gespeeld in het constateren en oplossen van dit probleem. Na een melding via sms zocht ik contact met Picturae via Facebook en na een klein half uurtje liep de genealogische database weer als een zonnetje.

Voor wie vanmorgen gefrustreerd is afgehaakt: probeer het opnieuw! Je kunt weer op zoek gaan naar je voorouders en kijken naar de gescande akten van de burgerlijke stand, de bevolkingsregisters en de doop-, trouw- en begraafboeken. Ongeveer 400 jaar geschiedenis van personen staat online om geraadpleegd te worden.

Open Joodse Huizen op 4 en 5 mei

Op 4 en 5 mei 2013 organiseert het Joods Cultureel Kwartier in samenwerking met lokale organisaties en betrokken particulieren Open Joodse Huizen in Amsterdam, Borne, Den Haag, Elburg, Groningen en Tilburg.
Er worden kleinschalige herdenkingen gehouden in huizen en buurten waaruit de joodse bewoners tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn weggevoerd. Na het zeer succesvolle project in Amsterdam vorig jaar, nu voor het eerst in de rest van Nederland.

Op bijna zestig locaties in zes Nederlandse steden komt de geschiedenis tot leven. Het gaat over voormalige en huidige bewoners, met foto’s, films, dagboekfragmenten, theater en muziek. In Tilburg stellen huidige bewoners hun woningen open om de levensverhalen van voormalige stadgenoten te vertellen. De film Hier was Bertram is te zien in de vroegere woning van Bertram Polak (1918-1942), waar filmmaker Jeroen Neus een toelichting geeft. Godsdienstleraar en voorzanger Jakob de Wilde (1874-1943) wordt herdacht in zijn voormalige woning, onder andere door zijn hedendaagse ambtgenoot Bram Lagendijk. In de Synagoge is muziek rondom het thema van het joodse (oorlogs)verleden.
De herdenkingen zijn georganiseerd door de Werkgroep Joodse Tilburgers en betrokken Tilburgers in samenwerking met het Joods Historisch Museum.
Zie voor het volledige programma: www.openjoodsehuizen.nl

Posteractie
Uitgangspunt voor Open Joodse Huizen zijn de adressen en gezinnen die vermeld staan op het Digitaal Monument Joodse Gemeenschap in Nederland. Ook dit jaar roepen we alle bewoners van joodse huizen in heel Nederland op de herdenkingsposter voor het raam te hangen. Via de website kan voor ieder adres een herdenkingsposter worden geprint.

De foto laat de familie Czapnik zien, die woonde aan de Lange Nieuwstraat 111 in Tilburg. Ook dit huis is op 4 en 5 mei geopend.Regionaal Archief Tilburg en Stadsmuseum Tilburg werkten mee aan Open Joodse Huizen in Tilburg.

Nieuwe boeken april 2013

Baarle op de kaart gezet : veldnamen van Baarle, Castelre, Ulicoten en Zondereigen / Christ Buiks. - Baarle Hertog : Heemkundekring "Amalia van Solms", 2012.

Lees hier meer over het boek.

Weg van water : Wilhelminakanaal en Piushaven in Tilburg / Berry van Oudheusden. - Tilburg : Stadsmuseum Tilburg, 2013. (Stadsmuseum Tilburg cahier ; 15)

Lees op de website van Stichting Straat meer over het boek en het programma van deze Stichting voor 2013, waarin het kanaal centraal staat.





Gilde Sint Antonius - Sint Sebastiaan1548-2013: een gezond en actief gilde dat de eeuwenoude tradities levend houdt / Redactie: Frans Vriens, Thom van de Voort, Myra Prinsen. - [Udenhout] : [eigen beheer], 2013.

Gilde website


Vier decennia Hilvarenbeekse dorpspolitiek : met een hoofdrol voor Piet Hesselmans / Hein Kanters ; [red.: Myriam Kanters, Piet Versteijnen]. - [Hilvarenbeek] : [eigen beheer], 2013.

De bekroning op het veelzijdige leven van Jan Abrahams / auteur: Hein Kanters. - [Hilvarenbeek] : [eigen beheer], 2011.


De Peppel : 10 jaar Stichting de Peppel : Raadhuis Toneeltoren Peppel Kruisgebouw / eindred. Kees van Kempen, Lia Clement-Verhoeven, Henk Kuijpers ... [et al.]. - Udenhout : Stichting Heemcentrum 't Schoor Udenhout-Biezenmortel, 2013.

Stichting De Peppel is een organisatie die het beheer heeft in Udenhout over een viertal gebouwen die voor Udenhout van historische waarde zijn. Deze gebouwen,of delen van de gebouwen kunnen worden gehuurd door verenigingen om bepaalde evenementen onderdak te bieden. De gebouwen die De Peppel onder haar hoede heeft zijn; ‘t Raadhuis, De toneeltoren, Het Kruisgebouw (met daarin het afscheidscentrum) en De Peppel (met daarin de afgelopen jaar geheel opgeknapte podiumruimte). In het boekje staan vele wetenswaardigheden over de gebouwen van de Peppel.

Unentse sprokkels : jaarboek van Heemcentrum 't Schoor Udenhout-Biezenmortel, waarin opgenomen het jaarverslag. - Udenhout : Stichting Heemcentrum 't Schoor Udenhout-Biezenmortel, 2004.


Sprokkels 10 2013, 104 pagina's
Inhoudsopgave:
1. Uit het fotoalbum van ... het Gilde St.-Antonius en St-Sebastiaan
2. Gele raamkozijnen en groene luiken
3. Twan de Vos
4. Kleurenkaart van Udenhout en Biezenmortel
5. Bewoners van Den Brand
6. De Napoleonzaal in Bosch en Duin
7. Fotokroniek 2012
8. Vijftig jaar geleden, 1962
9. Uit de collectie van 't Schoor, Processievaandels
10. Herinneringen aan de moedertaal van Cornelis Verhoeven IX
11. 't Unents Leesplenkske
12. Festipet
13. De Franse Kap
14. De familie Elands in Canada
15. Waarom Norbertus zo'n voorname plaats heeft op het hoogaltaar van de St-Lambertuskerk
16. Pietje Paas en Hannes den Hoamer Over ut gon diene van meskes
17. Jaarverslag van Heemcentrum 't Schoor 2012
18. Index Unentse Sprokkels 2004-2013
19. Inhoudsopgave

Wow, gemeente Oosterhout draagt alweer archieven over

Burgemeester Bob Mater bij de opening van Arendshof

Regionaal Archief Tilburg heeft circa 65 meter recent archief van de gemeente Oosterhout in beheer gekregen. Het archief in Tilburg heeft een regionale functie en zorgt dus ook voor het bewaren en beheren van de gemeentelijke archieven van Oosterhout.  Hoe recent ook, deze meters archieven zijn prachtige bronnen voor historisch onderzoek. Neem de Hinderwetvergunningen, documenten iets vertellen over "inrichtingen, die gevaar, schade of hinder" kunnen veroorzaken. Nu worden dat milieuvergunningen genoemd. Er is bijvoorbeeld in te vinden dat Jamin in 1977 in de Arendshof een chocolaterie opent en in 1960 de fabriek aan het Wilhelminakanaal opende. Ook zijn er aanvragen te vinden van de multinational Philips voor de Bredaseweg. Per straat kan in één overzicht alle aanvragen bekeken worden, van de bakker, de boer en de Burgemeester en Wethouders. De bouwvergunningen verhuisden vorig jaar al richting Tilburg (link).

Het archief van het gemeentebestuur 1981-1990 bevat ook veel historische informatie. In die tijd was Bob Mater (1930-1991) burgemeester. Bestemmingsplannen, rioleringaanleg, grondaankoop, jaarrekeningen, vergaderingen van B. en W. en de Raad, sloopvergunningen, alle zaken waar een gemeente bemoeienis mee heeft op lokaal niveau zijn opgenomen. Tussen de regels door is de transitie te voelen naar een andere maatschappij. Ambtenaren kunnen ineens gebruik gaan maken van ouderschapsverlof en vrouwenemancipatie is nog echt een issue. Er worden brieven geschreven voor De Derde Wereld! Het personeel moet geschoold worden in computergebruik, nieuw in die tijd. De bouw van een islamitisch slachthuis wordt afgewezen, maar er komen wel nieuwe Turkse en Marokkaanse gebedsruimten, Ahmet Yesevi aan de Klappeystraat en Pieter Vreedestraat.

Jamin

Openbaarheid van overheidshandelen is een belangrijke voorwaarde voor een rechtsstaat. Dat is mede te danken aan een van onze belangrijke staatsmannen Johan Rudolph Thorbecke (1798-1872) met zijn bekende uitspraak ’Openbaarheid dat is de groote, algemeene school van politische opvoeding’.

In Nederland kennen we de Archiefwet, die bepaalt dat overheidsarchieven ouder dan 20 jaar aan de gemeentearchivaris in beheer worden overgedragen. Dat is simpeler gezegd dan gedaan. De archieven moeten worden beschreven en op de juiste manier verpakt. Er moeten toegangen op gemaakt worden, zodat geïnteresseerden de inhoud kunnen doorzoeken en kunnen bekijken waar de archiefstukken over gaan. Een half jaar geleden heeft de Oosterhout hiertoe de opdracht gegeven aan het bedrijf K.B. en P. En de archieven staan nu in de archiefbewaarplaatsen, om precies te zijn:


• 3166 Gemeentepolitie Oosterhout, 1944-1993
• 3171 Gemeentebestuur van Oosterhout (1951) 1981-1990 (2008)
• 3172 Hinderwetvergunningen Oosterhout, 1933 – 1990
• 3173 Brandweer Oosterhout, (1976) 1981-1990

Informatiecentrum gemeentehuis met typemachines

In de nabije toekomst zal de gemeente Oosterhout steeds meer digitaal gaan werken en deze papieren archieven zullen straks ook niet meer worden gevormd. Weer een nieuw tijdperk met veel uitdagingen !

De toegangen op de archieven zijn te raadplegen via http://www.regionaalarchieftilburg.nl/zoeken-in-databases/archieven-a-inventarissen.

Verdwenen Tilburgse scholen: meisjesschool Maria Broekhoven



Oranje Boven

Nederland kijkt terug op een geslaagde 30 april. Ook in het verleden leefden feesten rondom het Koningshuis in de harten van mensen.  Op 6 september 1948 vierde koningin Wilhelmina haar gouden jubileum. De oma van koningin Beatrix zat veel langer op de troon. Een jaar na het jubileum zou haar dochter Juliana Wilhelmina opvolgen.

Van de gemeente Woensdrecht ontvingen we een album uit 1948 van de meisjesschool Maria aan de Heikestraat in Broekhoven I. Leerlingetjes van de tweede klas B hebben in 1948 een speciaal herinneringsalbum gemaakt. Hier kwam geen computer aan te pas, maar wel veel schrijf-, teken-, knip- en plakwerk.



Tekening van Tiny Verhoeven

Drie meisjes schrijven over Oranje Boven: Riki van Opstal met inkt: Oranje Boven, weet je wat onze wilhelmien van alle kleuren 't liefst mag zien ? Ria v.d. Oetelaar pent: daarom ben ik een Oranje vrind en Sjaantje Soontiëns ik riep oranje boven.  Mooie tekeningen zijn er van Tinie Verhoeven, Nellie Mols, Mijntje van de Ven  en Corrie Sweep.  Rieki van de Sande besluit met leve Tilburg !

In de stad werd het jubileum groots gevierd met een openluchtmis en jubilé. 

De Mariaschool  is verdwenen, misschien herkent u een van de leerlingen uit die tijd ? Dit album is een van de weinige tastbare herinneringen van de school. 

Het grootste Tilburgse gezin: 25 kinderen

Ludovicus Broeckx, tweemaal gehuwd, 25 kinderen

Gezinnen, waarin 25 kinderen worden geboren, zijn uiterst zeldzaam. In Tilburg is het, voor zover bekend, slechts éénmaal voorgekomen. Het betreft het gezin van Ludovicus Broeckx, die uit twee huwelijken 25 kinderen had. Zijn beide echtgenotes waren zusjes van elkaar. Uit zijn eerste huwelijk zijn 8 kinderen geboren, van wie het laatste doodgeboren. Uit het tweede huwelijk zijn 17 kinderen geboren, van wie 13 doodgeboren.

Ludovicus Broeckx, geboren Tilburg 23 juli 1837, trouwt 1. Tilburg 16 juli 1868 Adriana Stokkermans, geboren Tilburg 5 oktober 1845, overleden aldaar 1 september 1881

Uit dit huwelijk (alle kinderen zijn geboren te Tilburg):

1          Cornelia Adriana Maria, geboren 11 mei 1869, overleden Tilburg 9 april 1872

2          Johanna Bernardina Maria, geboren 10 december 1870

3          Adrianus Cornelius Maria, geboren 8 september 1872

4          Cornelia Josephina Maria, geboren 19 maart 1875, overleden Tilburg 21 oktober 1878

5          Antonius Joseph, geboren 26 juli 1876

6          Joseph Maria, geboren 17 juni 1879

7          Maria Louisa Josephina, geboren 29 augustus 1880

8          Doodgeboren zoon, geboren en overleden 26 augustus 1881

Ludovicus Broeckx trouwt 2. Maastricht 28 november 1882 Wilhelmina Adriana Anna Maria Stokkermans, geboren Tilburg 27 juli 1858.

Uit dit huwelijk (alle kinderen zijn geboren te Tilburg):

9          Cornelia Maria Johanna, geboren 21 augustus 1883

10        Doodgeboren zoon, geboren en overleden 28 mei 1884

11        Doodgeboren zoon, geboren en overleden 28 mei 1884

12        Louisa Maria Mechelina, geboren 20 juni 1885

13        Charles Johannes Josephus, geboren 24 juni 1886, overleden Tilburg 17 augustus 1886

14        Doodgeboren zoon, geboren en overleden 13 oktober 1887

15        Gustave Maria, geboren 29 september 1888, overleden Tilburg 1 oktober 1888

16        Doodgeboren zoon, geboren en overleden 6 augustus 1889

17        Doodgeboren dochter, geboren en overleden 15 augustus 1890

18        Doodgeboren zoon, geboren en overleden 10 november 1891

19        Doodgeboren zoon, geboren en overleden 12 september 1892

20        Doodgeboren dochter, geboren en overleden 12 september 1892

21        Doodgeboren zoon, geboren en overleden 28 juli 1893

22        Doodgeboren dochter, geboren en overleden 21 januari 1895

23        Doodgeboren dochter, geboren en overleden 20 juni 1896

24        Doodgeboren zoon, geboren en overleden 6 september 1897

25        Doodgeboren zoon, geboren en overleden 2 november 1901

Ludovicus Broeckx is op 18 december 1908 met zijn tweede echtgenote naar Bergen op Zoom vertrokken (zie bevolkingsregister Tilburg 1900-1910 deel 40 blad 128, hij heet dan Louis Broeckx, zij Wilhelmina Stokkermans).

Hij overleed te Bergen op Zoom op 30 november 1916, zijn weduwe overleed aldaar op 7 november 1919.

Volgende keer: het grootste gezin uit het werkgebied van Regionaal Archief Tilburg: 28 kinderen!

Verdwenen Tilburgse scholen: meisjesschool Vincentius

Kapelaan Van Vroonhoven, onbetwist kampioen bliklopen

Naar wij uit betrouwbare bron hebben vernomen zal binnen korten tijdsverloop een meisjesschool in de parochie Hasselt worden gesticht, een primeur in de Nieuwe Tilburgsche Courant. Met parochie Hasselt wordt het kerkbestuur van de parochie van O.L. Vrouw van den Allerheiligste Rozenkrans bedoeld. Een bouwterrein in de Van Hogendorpstraat werd door het bestuur in 1909 aangekocht. Pastoor Franciscus J.A. de Beer fungeerde niet alleen voor de kerk als bouwpastoor, maar ook voor de meisjesschool. De bekende architect F.C. de Beer tekende het ontwerp. De bouwkosten in 1910 bedroegen 30.372,-- gulden ! De zusterschool startte in 1911. Vanaf 1921 kwam er ook een nieuw gebouwde r.-k. jongensschool aan de Hasselstraat 198, voorheen was dit een fraterschool. In dat jaar werd ook de zusterschool verbouwd. U kunt zich het nu bijna niet meer voorstellen, maar pas in 1928 werd de school aangesloten op het elektriciteitsnet. Wanneer de school Vincentius is gaan heten, is niet bekend.


Meisjes dansen de ringelrei

In juli 1936 werd het 25-jarig jubileum gevierd en in mei 1961 het 50-jarig bestaan. Van Marleen van der Poel-Severijns ontvingen wij van het gouden jubileum uit 1961 een fotoalbum. Zij is als geen ander verbonden geweest met de meisjeschool Vincentius. Als jong meisje ging ze in 1954 naar de eerste klas zoals het toen nog heette, nu vergelijkbaar met groep 3 uit het basisonderwijs. Van de kleuterschool ging je dan naar de ‘grote’ school, een hele overgang. Voor spelen was weinig ruimte. De meisjesschool was erg in trek daar in die tijd een nieuwe wijk rondom het Textielplein werd gebouwd. De school telde zo’n 400 leerlingen, Veel vaders van de meisjes, moeders werkten vrijwel niet in die tijd buitenshuis, waren in dienst bij de overheid, de spoorwegen, post en gemeente. Ook zaten er kinderen van de "Hoge Witsie", nu Reeshof, op school. En de meisjes kregen ook alleen maar les van vrouwen, juffen en nonnen. Rond 1961 deed de eerste man zijn intrede, J. Swagemakers werd hoofd van de meisjesschool.

Zuster Alix wordt gevoerd

In 1970 na de afronding van de Kweekschool startte Marleen Severijns zelf als juf op de school in de Van Hogendorpstraat. Ook toen was het nog een meisjesschool, in 1972 kwamen er pas gemengde klassen. De school is rond 1975 gesloten en de laatste klassen zijn naar de school in de Hasselstraat gegaan, de oude jongensschool van parochie De Hasselt.




Het album weerspiegelt de tijdsgeest uit 1961, nonnen, de sigaar voor de pastoor, de dans van de ringelrei, het zangkoor, bliklopen door de kapelaan en het bekende koekhappen. Waar zien we dat nog ?

Wat begraafregisters nog meer vertellen

Heel vaak zijn begraafregisters meer dan een droge opsomming van namen en begraafdata, zoals de nu volgende voorbeelden illustreren. Zo komt het soms voor, dat wanneer overledenen in de kerk worden begraven, de plaats van het graf in de kerk wordt aangegeven. Dat is o.a. het geval te Baarle-Nassau (DTB 8 Baarle-Nassau scan 16). Op 16 januari 1748 is aldaar begraven in de kerk de huisvrouw van Jan Tuijtelaers, vier stenen van de zerk met de koperen letters:

In Terheijden werd op 1 februari 1723 de heer Reijers in de kerk begraven, voor zijn gestoelte, daar hij placht te zitten (DTB 14 Terheijden scan 22):

De begraafplaats hoeft niet altijd hetzelfde te zijn als de plaats van overlijden, zoals de volgende twee voorbeelden aantonen.

Susanna Crooswijk overleed te Rotterdam op 30 september 1787, en werd op 4 oktober 1787 te Hooge en Lage Zwaluwe begraven (DTB 7 Hooge en Lage Zwaluwe scan 84):

Cathalijn Witten overleed op 7 maart 1739 te Dongen, maar werd op 13 maart 1739 te 's Gravenmoer begraven (DTB 21 Dongen scan 24):

Soms worden er in begraafregisters aliasnamen vermeld, zoals in Loon op Zand toen op 18 augustus 1763 Jan Janze Brands werd begraven. Het begraafboek meldt: Jan Janze Brands alias de Pruisch (DTB 16 Loon op Zand scan 19):  

In Dongen werd op 20 januari 1717 het kind van Anthony Hendricx alias Oubolleken begraven (DTB 15 Dongen scan 32):

Frappant is dat op 22 september 1727 ook te Dongen het kind van Adriaan Hendricx alias Oubolleken werd begraven (DTB 18 Dongen scan 17):

Waarschijnlijk gaat het hier om twee broers Anthony en Adriaan, die beiden alias Oubolleken werden genoemd, mogelijk de bijnaam voor hun vader Hendrik.

Op 14 september 1759 is te Dongen Berent Jespers overleden (DTB 25 Dongen scan 23). Dankzij het begraafboek weten we dat hij koksjongen is geweest en ook in Oost-Indië heeft vertoefd: 

Als een man overlijdt die ongehuwd is, is het een jongeman ook al is hij 65 jaar. In Udenhout heeft men toen Jan Maas op 9 juli 1759 als jongeman werd begraven, er voor alle zekerheid toch maar als overbodige informatie bij vermeld, dat hij niet getrouwd was (DTB 6 Udenhout scan 12): 

Op 7 juni 1775 werd te Chaam Hendrik Klasen begraven, nalatende een hoogzwangere vrouw (DTB 6 Chaam scan 90): 

Personen van 100 jaar of ouder kwamen zelden voor in de 18e eeuw. In Loon op Zand had men zelfs een 107-jarige Jan Willemse van Vught, hij werd op 16 februari 1767 aldaar begraven, kind of kinderen nalatend (DTB 16 Loon op Zand scan 29)

En tenslotte nog een opmerkelijke vermelding uit het begraafboek van Dongen. Op 25 februari 1762 is te Dongen overleden: de huisvrouw van  Adriaan Govaarts (DTB 26 Dongen scan 5):

Behalve voor het luiden van de klokken worden ook de "extraordinaire moeijtens van het versetten van gestoelte, bancken en stoelen" in rekening gebracht, zijnde zes stuivers. 

Bels Lijntje en Koninklijke Verenigde Leder door leerlingen Odulphuslyceum Tilburg

De tijd van profielwerkstukken is blijkbaar aangebroken want deze week ontvingen we enkele mails van leerlingen van het Odulphuslyceum en Theresialyceum in Tilburg. Keurige aanvragen met een vriendelijk verzoek om toelichting op het archief. En of ze een afspraak mochten maken om langs te komen? Het Bels Lijntje en de Leerfabriek in Oisterwijk waren de vragen van vandaag. Odulphusleerlingen Thomas Dievelaar en Laura van Kruijl onderzoeken het Bels Lijntje en Sophie van Abeelen en Joerie Etienne de Koninklijke Verenigde Leder. Zelf nieuwsgierig geworden naar de onderwerpen, even een korte blik in onze archieven. Gelukkig is er van beide genoeg materiaal te vinden. Een korte beschrijving volgt hierbij:

Het Bels Lijntje

Op 1 oktober 1867 werd de spoorlijn Turnhout-Tilburg in gebruik genomen. Bels Lijntje werd de naam omdat zowel de aanleg als de exploitatie gebeurde door de Belgische Maatschappij “Grand Central Belge”. De lijn liep vanuit Turnhout via Weelde-Merksplas, Baarle-Nassau, Alphen en Riel naar Tilburg. In totaal waren er vier stations op de lijn: Weelde-Merksplas, Baarle-dorp, Alphen en Riel. In 1906 kwam daar een groot grensstation bij. Aanvankelijk reden er twee of drie personentreinen per dag, maar voor het goederenvervoer was de lijn belangrijker. Door de komst van een tramlijn tussen Turnhout en Tilburg, concurrentie van de lijn Antwerpen-Rotterdam over de Moerdijkbrug (1872), opkomst van bus en vrachtwagen ging de exploitatie langzaam maar zeker bergaf. Het grote grensstation werd een mislukking door onder meer de Eerste Wereldoorlog (1914-1918), de latere economische crisis en de niet tijdige aanpassing van de kopstations van Tilburg en Turnhout. Tussen1940 en1950 werd het grensstation in gedeelten gesloopt. De spoorlijn Tilburg-Turnhout werd zo een lokale lijn. Met het goederenvervoer ging het in de jaren dertig eveneens bergafwaarts. Na de Tweede Wereldoorlog ging het niet veel beter. Het station Baarle-Nassau-grens werd in 1959 gesloopt. Het goederenvervoer bleef verder teruglopen. De stations in Alphen en in Riel werden respectievelijk in 1968 en in 1966 gesloten. Op 1 juni 1973 reden de laatste goederentreinen.

Koninklijke Verenigde Leder

In 1916 werd de Lederfabriek Oisterwijk opgericht door O,J, van der Aa. Vier jaar later in 1920 werd de Lederfabriek Oisterwijk overgenomen door het concern van de familie Adler & Oppenheimer, die lederfabrieken exploiteerden in diverse Europese landen. Het bedrijf was gespecialiseerd in vervaardiging van kalfsleer, na de oorlog is het productieproces omgebouwd naar de fabricage van rundleer. In 1932 ontving de Lederfabriek het predikaat Koninklijk. Hagemeyer N.V. nam het bedrijf in 1966 over, in december 1970 gevolgd door de overname van de aandelen van de Koninklijke Chroomlederfabriek De Amstel in Waalwijk. Door samenvoeging van beide bedrijven is in 1974 de Koninklijke Verenigde Leder ontstaan. In februari 2002 is een deel van het bedrijfsarchief in beheer overgedragen aan het Regionaal Archief Tilburg. De bestanddelen zijn vooral van financiële en personele aard.

Aan de leerlingen uiteraard de taak om zelf te gaan graven. Aan de hand van hoofd- en deelvragen zal dat zeker moeten gaan lukken. De leerlingen waren in elk geval enthousiast: ´We hadden niet gedacht dat je hier zoveel informatie kon vinden. We komen volgende week weer terug.´

Moord en doodslag in Geertruidenberg 1573

Het Archief is weer een gravure van Geertruidenberg rijker. Drie jaar geleden ontvingen we twee prenten, een uit het jaar 1593 en de andere uit 1747 (link).  Ook deze nieuwe aanwinst komt uit het atelier van van F. Hogenberg (1538-1590). We kregen de prent van het Gemeentearchief Waalwijk.

Het is een historieprent van de verovering van Geertruidenberg in augustus 1573 op de Spanjaarden. De prent is spannend en met precisie getekend. Onder leiding van Pieter van Clootwijk met hulp van luitenant-generaal Morgan Poyet bestormen de manschappen de stadsmuren met ladders. Voor de Spanjaarden zit er niets anders op dan : Die Spanze zu der Flucht gezwunge(n). Der Hasen gleid seie namen in.

Van vluchten voor de soldaten was niet echt sprake. Uit een ooggetuigeverslag weten we dat : "For they were discharged all before his coming by the passport of Harlem’ . Met het paspoort van Haarlem wordt bedoeld dat alle 2.000 mannen van het Waalse garnizoen om het leven werden gebracht.


Het verhaal gaat dat de Prins van Oranje, die toen in Dordrecht verbleef, dezelfde middag om drie uur de stad kwam bezoeken.  De moordpartij was toen al achter de rug.



De prent is zeer fraai, maar helaas van weinig topografische waarde. Zo is het Kartuizerklooster precies aan de verkeerde kant van De Donge afgebeeld. De Spaanse commandant zou wel over de wal zijn ontsnapt en, hoewel in de rug gewond, over het water naar de Kartuizerklooster zijn gezwommen. De monniken werden gewaarschuwd, het mocht niet echt baten, het klooster werd geplunderd en vernield. Ende die Cathuysers sijn met groter haest wech gelopen ende hebbender al gelaten. Hetwelck die Goesen al hebben genomen, groot goet van allen dingen ende bovenal veel schoender vetten ossen en hebben tcloester seer iammerlijcke vernielt.

Leven en dood, moord en doodslag, liefde, het hoort allemaal tot onze geschiedenis. Maar als u weer eens op de Markt in Geertruidenberg flaneert, weet u na het lezen van deze blog wel wat er toen op die plaats is gebeurd.

Gebruikte bronnen:

• Arjan van Loon, Martin Robben en Bas Zijlmans, Beeldig Geertruidenberg, een stad in de kaart gekeken (1999) nr. 16;
• T.S. Jansma, Een Engels kroniekje over de eerste jaren van de Opstand (1572-1574), in: Bijdragen en Mededelingen betreffende de Geschiedenis der Nederlanden. (93) 1978.

P.S.
In januari 2014 bereikte ons het droevige bericht dat Martin Robben (1933-2014) is overleden. link

Verhalen over Joodse Tilburgers

Fam. Czapnic, Lange Nieuwstraat Tilburg.
Collectie: Regionaal Archief Tilburg

Op 10 april 2013 hadden we een bijzondere bijeenkomst in Regionaal Archief Tilburg: de voorbereidende  bijeenkomst voor ´Open Joodse Huizen´, een 'intieme herdenking'  op 4 en 5 mei as. Vanuit Regionaal Archief Tilburg en Stadsmuseum Tilburg werd eerder een Werkgroep Joodse Tilburgers opgericht. Een groep van gedreven onderzoekers die een zoektocht is begonnen naar het verhaal achter de Joodse Tilburgers.

Gerrit Kobes, voormalig archivaris verbonden aan het archief, deed jarenlang onderzoek naar Wereldoorlog II. Eén van zijn onderzoeken resulteerde in een lijst van ´Oorlogsslachtoffers´. Deze lijst van meer dan negenhonderd Tilburgse personen stond lange tijd op de website van Regionaal Archief Tilburg maar werd sinds anderhalf jaar vertoond via de Tilburg Wiki. Van die 903 personen bleken er ongeveer 130 van Joodse komaf. De Werkgroep Joodse Tilburgers richt zich op die categorie.

Het Joods Historisch Museum organiseert sinds een jaar het project ´Open Joodse Huizen´, een programma van kleinschalige bijeenkomsten van herinneren en herdenken, waarin het joodse oorlogs- en bevrijdingsverhaal centraal staat. 'Joodse Huizen' zijn de huizen waaruit in 1942 en 1943 de toenmalige bewoners werden gedeporteerd. Uitgangspunt hiervoor zijn de adressen en gezinnen die vermeld staan op de website ´Digitaal Joods Monument´. Na een klik op deze pagina bent u beland op de adressen van Tilburg, want dankzij de inspanningen van de Werkgroep Joodse Tilburgers - in het bijzonder Jardena Gil - doet Tilburg dit jaar voor het eerst mee.

Zo zullen op 4 en 5 mei huizen, de voormalige Openbare Lagere School III en de synagoge geopend zijn. Er worden verhalen verteld, muziek gemaakt of een film vertoond. Deze 'intieme herdenkingen' herinneren aan de personen en gezinnen van Joodse mensen die gedurende de oorlog stadsgenoten waren. De Werkgroep Joodse Tilburgers speurde o.a. via internet én in de archieven naar informatie over deze personen. De resultaten plaatsten zij in de Tilburg Wiki. Want hoewel er vaak wordt gedacht dat alle informatie bekend is en dat de oorlog 'onderhand maar eens afgelopen moet zijn', blijkt er nog steeds nieuwe informatie boven water te komen.

Gezinskaart familie Mozes
Collectie: Regionaal Archief Tilburg

Zelfs tijdens deze bijeenkomst in het archief, kwamen nieuwe verhalen naar boven. In één van de huizen blijkt namelijk nog een volledige schuilkelder intact: het plafond is bekleed met kranten uit 1936. Of een nog onvolledig verhaal over bewoners van een pand in de Willem II straat werd tot op heden niet opgelost, waarop archiefvrijwilliger Ad van de Gender gelijk op zoek ging naar de bijbehorende gezinskaart: een tot nu toe onbekende naam stond daarop geregistreerd en bleek meteen weer een aanknopingspunt voor een verdere zoektocht!

Het verhaal van al de slachtoffers van Wereldoorlog II en daarmee van de Joodse Tilburgers mag dan zeer verleden tijd zijn, maar dankzij de gedrevenheid en betrokkenheid van onderzoekers én de archieven en musea, houden we de geschiedenis van mensen levend.

Twee bijzondere doodgeboren kinderen

Het gebeurt niet vaak: een kind, dat een half uur na het overlijden van de moeder wordt geboren en een doodgeboren kind, dat in het bevolkingsregister wordt vermeld. Maar toch vonden deze gebeurtenissen plaats in respectievelijk Oosterhout en Hilvarenbeek.


Op 18 januari 1874 is om half een 's middags te Oosterhout overleden: Adriana Kops, echtgenote van Johannes Blewanus:


Op diezelfde 18 januari 1874 heeft genoemde Adriana Kops om één uur 's middags een doodgeboren zoon ter wereld gebracht:

Dat is dus gebeurd een half uur na haar overlijden, als we de tijden vermeld in de akten tenminste mogen geloven. 

Een tweede bijzonder doodgeboren kind betreft de levenloze zoon, die Johanna Maria Wilbers, echtgenote van Peter de Bruin op 26 maart 1877 te Hilvarenbeek ter wereld heeft gebracht:

Op zich is dat geen bijzonder feit. Wat het wel uniek maakt is, dat deze doodgeboren zoon in het bevolkingsregister van Hilvarenbeek is ingschreven (bevolkingsregister Hilvarenbeek 1860-1890, inv. nr. 3160, scan 55):

Klein onderzoek naar evenementen van het archief

Regelmatig organiseert het archief een lezing, bijeenkomst of andere activiteit. Momenteel is een stagiaire van Fontys Communicatie bezig aan een onderzoek naar evenementen van het archief . Graag willen wij u daarom een aantal vragen stellen. Zo kunnen wij uw wensen verwerken voor onze toekomstige evenementen. De eerst volgende is al op 8 juni!
De enquête zal maximaal 2 minuten duren.

Alvast heel erg bedankt voor het invullen.
Ga naar de enquete

Wie weet meer van de familiefoto's Bax?

In Tilburg zou geen kinderarbeid zijn. Toch ogen ze jong, de jongens en meisjes op de foto, die we kregen van Ad Pijnenburg. Met kinderarbeid werd vaak arbeid beneden de twaalf jaar bedoeld.

We weten niet veel van de foto's. De enige aanwijzing die we hebben is dat Johannes Franciscus Bax er op moet staan. Deze is geboren in Tilburg op 3 april 1859 als zoon van timmerman Johannes en Elizabeth Leijten. Een andere aanwijzing is dat hij de grootvader moet zijn van Ria, José, Francien en Joan Bax. In 1906 trouwt de dan al 47 jarige fabriekwerker Bax met de 21-jarige Maria Voets, een dienstbode uit Amsterdam. Ze hebben dan al een zoontje. In 1923 overlijdt Bax, nog steeds als fabriekwerker.

We kregen nog een foto. De overeenkomst tussen beide foto's is het gebruik van sigaren. Welke fabriek zou het zijn, in die tijd waren er meerdere sigarendrogerijen in de stad ? Weet u meer waar de foto gemaakt is of herkent u iemand ? Wij stellen uw reactie zeer op prijs.

Over kinderarbeid in Tilburg uit de Arbeidsenquête 1887::
Van de tot dusver besproken toestanden wijken die te Tilburg in menig opzicht aanmerkelijk af. Reeds dadelijk valt omtrent deze plaats te constateeren, dat de wet van 19 September 1874 (Staatsblad no. 130), met het oog op de daar bestaande eigenaardige toestanden, niet noodig was. Dank zij het initiatief, genomen door monseigneur Zwijsen , vroeger als pastoor te Tilburg werkzaam(1), bestond er reeds vóór 1874 in de Tilburgsche fabrieken geen arbeid van kinderen beneden twaalf jaren. De Katholieke geestelijkheid verlangt en houdt streng vast aan de bepaling, dat geene kinderen tot de eerste Heilige Communie worden toegelaten, die niet behoorlijk kunnen lezen en schrijven. Het onderwijs, parochiaal ingericht en gegeven door broeders en zusters, is kosteloos. De fabrikanten werken met de geestelijkheid en de hoofden van het onderwijs samen, en nemen geene kinderen beneden twaalf jaren in hunne fabrieken aan.

Boekpresentatie 'Tilburg gefotografeerd door Schmidlin'

Op 27 maart jl. vond bij Regionaal Archief Tilburg de boekpresentatie plaats van ‘Tilburg gefotografeerd door Schmidlin’. Het programma bestond uit een aantal onderdelen: Tilburg gezien door de ogen van Schmidlin, het aanbieden van het eerste exemplaar en waarom Regionaal Archief Tilburg dit boek heeft gemaakt.

Als eerste kwam aan het woord de gemeentearchivaris van de gemeente Tilburg, Yvonne Welings. Zij liet ons in een prachtige presentatie de stad Tilburg zien door de ogen van Schmidlin door de jaren heen. Met foto’s uit het boek werd dit ondersteund. U kunt haar verhaal teruglezen in haar weblog van 27 maart jl. Vervolgens gaf zij het eerste exemplaar van het boek aan de vertegenwoordigers van de familie Schmidlin, mevrouw Wiessner en de heer Weststrate, die speciaal waren uitgenodigd.

Daarna was het de beurt aan Jean-Paul Korst, hoofd Archiefbeheer en tevens projectleider van dit boek. Hij vertelde ons waarom het archief dit boek heeft gemaakt. De ondertitel van het boek is ‘verborgen schatten van het archief’. Sommigen gasten van de boekpresentatie hadden al opgemerkt dat de bonbon bij de koffie in de vorm van een schatkist was. Dat staat symbool voor het archief, waar nog zoveel schatten in verborgen liggen. Het wordt tijd om die eens naar boven te halen. Dit kun je bijvoorbeeld doen door er over te schrijven, vandaar dat we in 2008 het idee hadden om een reeks van boeken te maken over de fotocollecties die we beheren. Het eerste boek kwam uit in februari 2010 en was getiteld '’t Toekomstig Verleden', geschreven door Jef van Gils en Jim van Nieuwenhuijzen, medewerkers van Regionaal Archief Tilburg.

Maar het maken van een boek is toch een andere wereld dan het beheren en toegankelijk maken van archieven. Het gaf ons als archiefdienst een heel andere kijk op de fotowereld, zowel letterlijk als figuurlijk. Het maken van een boek is namelijk niet eenvoudig en het kost tijd, heel veel tijd. In 2008 kwamen er al  achter dat er veel onderzoek gedaan moest worden. Helaas was de verkoop van het eerste fotoboek geen succes. Dus stelden we ons eind 2010 de vraag of we nog wel meer boeken moesten maken. Want je stopt er zoveel energie in en het leverde eigenlijk maar weinig op. De conclusie was dan ook om geen nieuwe boeken meer te maken ondanks het oorspronkelijk idee om elk jaar een boek uit te brengen.

Jef van Gils en Jim van Nieuwenhuijzen waren echter in 2009 al zeer enthousiast bezig met de voorbereidingen voor het volgende boek: Schmidlin.

Omdat eind 2010 het boek al voor 85% klaar was heeft Regionaal Archief Tilburg toch besloten om dit boek uit te brengen. En Regionaal Archief Tilburg zal daar geen spijt van krijgen. Het is namelijk een schitterend boek en iedereen die een relatie heeft met Tilburg zal dit beamen. Ook de boekhandels zijn enthousiast. Boekhandel Selexyz Gianotten heeft zelfs flink uitgepakt in haar winkel en etalage. En dat geldt ook voor boekhandel Livius. Neem er maar eens een kijkje, want je weet niet wat je ziet!

Tijdens de boekpresentatie werden daarna de mensen bedankt die een bijdrage hebben geleverd aan de totstandkoming van het boek. Zoals Ronald Peeters die de redactie en productie op zich nam, Sander Neijnens die voor de vormgeving zorgde en natuurlijk drukkerij Gianotten. Tenslotte werden ook de schrijvers in het zonnetje gezet, waarbij Jef van Gils en Jim van Nieuwenhuijzen werden geprezen voor hun inzet, energie en de tijd die ze aan het boek hebben besteed. Na de boekpresentatie kon men een kijkje nemen in de expositie Schmidlin in de hal van Regionaal Archief Tilburg die tot eind april te zien zal zijn. Samengesteld door medewerkers van het Archief.

Met dit fotoboek heeft Regionaal Archief Tilburg opnieuw een belangrijke bijdrage aan het cultureel erfgoed gegeven, en vooral een verborgen archiefschat tot leven gewekt.

Archief Fokcentrale arriveert

De collectieve herinnering aan het landbouwverleden van Tilburg lijkt verdwenen te zijn. Vaak dragen alleen straatnamen bij aan de herinnering van de stad zoals de Landbouw- en Veestraat. Ook horecanamen zoals de Postelse Hoeve en Boerke Mutsaers duiden op de landbouwachtergrond. 

Tot in de jaren zestig waren er boeren in de stad werkzaam in de landbouw en veeteelt, veelal in het zogenaamde gemengd bedrijf. Boter en melk waren geleverde producten. Producent en consument leefden dicht bij elkaar.
Om het vee van in goede conditie te houden werd de fokcentrale opgericht. Dit was een coöperatieve instelling, dat wil zeggen de aangesloten boeren hielpen elkaar.

Het archief bestaat uit 40 boeken. In een van de register zijn de roodbonte koeien van het Maas-Rijn-IJssel ras, afgekort MR,  getekend (link). MRY overheerste in Tilburg en omliggende dorpen. Precies werd bijgehouden hoeveel liter melk er werd gegeven. in die tijd werd nog handmatig gemolken. Gemiddeld was dat 3.000 tot 4.000 liter, nu is dat 10.000 liter !
Wat nu ook heel anders is dan vroeger zijn de horens. Op het plaatje hiernaast uit midden jaren dertig van de vorige eeuw zijn de horens nog getekend. Met de komst van de ligboxenstal, rond 1970, waarbij het vee los loopt en dus veel meer bewegingsvrijheid heeft zijn de koeien hoornloos om te voorkomen dat ze elkaar verwonden. De hoorns worden bij het kalfje reeds verwijderd. (link).
De aftekeningen van de koeien worden kol, sneb of bles genoemd.

Ook zijn twee foto's overgedragen die genomen is tijdens het 25jarig jubileum van de CTM, de coöperatie voor melkveehouders. Eén foto met de melkveehouders uit Tilburg en een aantal hoogwaardigheidsbekleders en één met hun vrouwen. De foto's zijn in 1937 genomen.



V.l.n.r. Jan Haagh, Yvonne Welings, Ad van Eijck, Henk Veltmeijer





















De voorzitter van de Heemkundekring Tilborch Henk Veltmeijer (link) zocht een goede bestemming voor het archief, die hij heeft gevonden bij het Regionaal archief Tilburg. Gemeentearchivaris Yvonne Welings is blij met deze samenwerkingspartner en aanwinst, samen kan op deze manier het verleden van de stad bewaard worden èn het verhaal van de stad verteld worden....
Oud-landbouwer en bibliothecaris Jan Haagh, links op de foto, draagt daar zeker aan bij.