Het aanbesteden van digitaliseringsprojecten

Regionaal Archief Tilburg stelt de komende jaren weer veel archiefbronnen digitaal beschikbaar. Op die manier komt meer en meer informatie op een laagdrempelige manier ter beschikking voor onderzoekers en belangstellenden. Daarnaast richt het archief zich meer op de vraag van klanten, zoals gemeenten. Digitalisering van archiefbronnen is daarvoor noodzakelijk. Het is zelfs één van de belangrijkste middelen om het doel van participatie, kennisdeling en samenwerking te bereiken. Digitalisering is leidend in de plannen van Regionaal Archief Tilburg. De uitvoering van de digitalisering vindt plaats door derden.

In het najaar van 2014 stonden vier digitaliseringsprojecten op het programma:
- Registers Burgerlijke stand (17.575 scans)
- Doop-, trouw- en begraafboeken (4.170 scans)
- Notariële archieven en schepenbanken (49.600 scans)
- Kaarten en tekeningen (199 stuks)

Omdat het om vier grote projecten tegelijk ging, hebben we deze aanbesteed. Het doel van de aanbesteding was om te komen tot een overeenkomst voor het digitaliseren van het materiaal door een of meerdere leveranciers. En dat is gelukt. Na de aanbestedingsprocedure in oktober 2014 kwam het digitaliseringsbedrijf GMS als ‘winnaar’ uit de bus voor alle vier de projecten. In 2015 zou alles conform planning worden gedigitaliseerd. Vanuit het archief kwam echter de vraag of een of meerdere digitaliseringsprojecten al in 2014 zouden kunnen worden gerealiseerd. Dat bleek te kunnen en GMS ging meteen aan het werk om dit mogelijk te maken. In eerste instantie konden drie projecten al worden uitgevoerd. Het project ‘Notariële archieven en Schepenbanken’ zou dan in 2015 gedigitaliseerd worden. Tot onze grote verrassing heeft GMS het voor elkaar gekregen om ook dit archief in 2014 te digitaliseren. Een compliment waard!

Na het digitaliseren moesten alle digitale beelden geupload worden op onze website. In de afgelopen maanden werd steeds een van de genoemde projecten zichtbaar op onze website. Als eerste waren dat de aanvullingen van de registers van de burgerlijke stand van Dongen, Drimmelen, Goirle, Loon op Zand, Moergestel, Oisterwijk en Oosterhout (zie weblog van 18 februari). Gevolgd door de aanvullingen van de doop-, trouw- en begraafboeken van Berkel-Enschot, Tilburg en Oisterwijk. Daarna was het de beurt aan het archief van Schepenbank Geertruidenberg (zie weblog 10 februari) en de notariële archieven van Diessen, Baarle-Nassau en Chaam. Tenslotte werden de 199 kaarten en tekeningen van Tilburg gepubliceerd, waardoor nu alle vier de projecten voor iedereen digitaal zijn in te zien. Neem eens een kijkje en geniet van al onze digitaliseringsprojecten.

Aanwinsten 2014

In 2014 zijn er weer allerlei aanvullingen en nieuwe archieven, collecties e.d. aan het beheer van Regionaal Archief Tilburg toegevoegd. Hieronder volgt een overzicht per gemeente van de aanwinsten uit het afgelopen jaar:

Algemeen
410, 1236. Diverse schenkingen inzake de collectie bidprentjes en briefhoofden.
link en deze link
Geschonken door diverse particuliere eigenaren aan de gemeentearchivaris.

Alphen-Chaam
2117. Fotoalbum van het afscheid van burgemeester Peter van Campenhout, 2004. 1 deel.
In beheer overgedragen door de gemeente Alphen-Chaam.

Verlies
2910. Kwitanties uit het archief Acht van Chaam, 1954-1983, 1,2 meter. link
Vernietigd.

Baarle-Nassau
411. Blauwdrukken van het grensstation Baarle-Nassau, 2 bladen.
2232. Huisnummerlijsten en openbare verkopen in Baarle-Nassau.
Geschonken door mw. A.K. Tjoeng-Van Vliet aan de gemeentearchivaris.

Dongen
Verliezen
958. Notulen van het armbestuur Nieuwkuijk en Onsenoort, 1791-1808, 1 deel.
Overgedragen aan het Streekarchief Heusden en Waalwijk.

978. Delen uit het archief van de Hervormde 's Gravenmoer, 1 meter.
Teruggave aan kerkbestuur.

Drimmelen
2400. Jaarrekening en begroting van het dorpsbestuur Terheijden, 1806-1807, 2 stukken.
2500. Benoemingen van schepenen in Hooge en Lage Zwaluwe door de Staten-Generaal en de Koning van Pruisen, 1710, 1728. link
Geschonken door het Stadsarchief Breda.

Verlies
411. Twee dubbele huisnummerkaart (lichtdruk) kom Made en Drimmelen, 140 x 95 cm, schaal 1:2500, vervaardigd in 1981, bijgewerkt tot 1989.
Vernietigd.

2341. Made's Mannenkoor te Made, 1927-2002, 2,875 meter
Geretourneerd aan bestuur.

Geertruidenberg
2639. Klassenfoto van de openbare lagere school in Geertruidenberg, 1924. link
Geschonken door mw. P. van Cleef aan gemeentearchivaris.

2666. Dvd Geertruidenberg 800 jaar stadsrechten.
In beheer overgedragen.

Verlies
2619. Stukken van financiële en personele aard uit het archief van de Nutsschool Geertruidenberg,0,5 meter
Vernietigd.

Gilze en Rijen
2844. Bouwvergunningen 1901-2010, 156,875 meter.
In beheer overgedragen.

2833. Compositiefoto van behangselfabriek Rath en Doodeverf. link
Geschonken aan de gemeentearchivaris.

Goirle
1066. Aanvulling op de bouwvergunningen van de gemeente Goirle, 1947-1980, 2 meter
1280. Aanvulling op de bouwvergunningen van de gemeente Goirle, 1972, 1975, 1979, 5,5 meter
1554. Bouwvergunningen van de gemeente Goirle, 1982-1993, 44,5 meter
Totaal: 52 meter
In beheer overgedragen aan de gemeentearchivaris.

1567. Archief van de familie Mallens te Goirle, 1940-1956, 0,125 meter link
Geschonken door mevr. M.E.H. Mallens-Van der Woude aan de gemeente Goirle.

Hilvarenbeek
419. Film van de Groot-Kempische Cultuurdagen i Hilvarenbeek, 1961, 2 stuks. link
In beheer overgedragen.

1101. Wandelkaart van het landgoed “De Utrecht”, schaal 1 – 20000, ca. 1940, 1 blad.
Geschonken door F. van Kruisselbergen.

1532. Archief van Stichting Jeugd 12 - 16 jaar, nadien The Young Ones, 0, 375 meter
Geschonken door Heemkundekring Ioannes Goropius Becanus.

1564. Hinderwetvergunningen Hilvarenbeek, 1960-1979, 2,125 meter. link
In beheer overgedragen.

Oisterwijk
411. Prent vervaardigd door A(afke) Holman van het station in Oisterwijk, 1979.
Afmeting prent: 29x21 cm. link
Geschonken door mw. R. van Veggel aan de gemeentearchivaris.

Oosterhout
Verlies
2073. Collectie Dag- en weekbladen Oosterhout, 1860-2014, 13,5 meter
- Het weekblad Het Kanton, 1877-2014;
- Nieuwe Bredasche en Oosterhoutsche Courant, 1860-1868, 1871-1876, 1879-1885;
- De Oosterhoutsche Courant, 1910 - 1917;
- Het Stadsblad, 1972-1983, 1985-1989;
- Weekblad Oosterhout, 2004 4/5 – 24/11 .
Overgedragen aan de Koninklijke Bibliotheek.

Tilburg
105. Aanvulling Comité Tilburg-Wolverhampton, 1946, 1 omslag
Geschonken aan de gemeentearchivaris.

133. Wollenstoffenfabriek W. Brands en Zonen te Tilburg, 1941, 1961.
Geschonken aan de gemeentearchivaris.

303. Aquarel Noordhoekse kerk, 1983, 1 blad.
Geschonken door I. Ponsioen.

383. Boek: Mijn soldatentijd. Memoires van Ad Vorselaars gedurende zijn militaire diensttijd in het v.m. Nederlands-Indië; met cd-rom van de bestanden.
Geschonken aan de gemeentearchivaris.

339. Brief van een moeder aan haar dochter zr. Lutgardus, 1948. link
Geschonken door Jan Timmermans aan de gemeentearchivaris.
339. Kwitantie van A.J. Verbunt, Tilburgse gekwalificeerde tot de heffing van de 3/100 op de inkomstenbelasting van de bewoners van Waspik, 1800. 1 stuk
Geschonken door het Stadsarchief Breda.

399. Documentatie en foto's over N.V. Verzekering-Maatschappij Johan de Witt.
Geschonken door dhr. H. van Overbeek.
399. Stukken inzake Antoine van Boxtel, inzake de radiodistributie, 1943. link
Geschonken door L.W.J. Fikken aan de gemeentearchivaris.
399. Reclamefolder voor kinderwagens van Van Delft, 1949. link
Geschonken door H. van Tilburg aan de gemeentearchivaris.
399. Stukken betreffende het ambtsjubileum van A.A. van de Weereld (1906-1978) bij de Nederlandse Spoorwegen, 1964.
Geschonken aan de gemeentearchivaris.
399. Drie gedrukte documenten Verzorgingscentrum Sint Antonius van Padua, 1970-1971, 1995.
Geschonken aan de gemeentearchivaris.
399. Reclamefolder van Opbouw is Ons Streven O.I.O.S. agenturen, Oisterwijksebaan 86, Tilburg.
Geschonken aan de gemeentearchivaris.
399. Diploma's van Petrus Wilhelmus van Dooremalen, 1 omslag
Geschonken aan de gemeentearchivaris.
399. Documentatie inzake jongerencultuur jaren zeventig.
Geschonken aan gemeentearchivaris.

406. Diverse foto's, onder andere:
Link naar personeel weverij Donders;
Link naar Vormenfabriek Tilburg;
Link naar Werk in Uitvoering Tilburg;
Link naar glasnegatieven jaren dertig.
Link naar Verboden toegang voor vrouwen.
Link: Tilburg rond 1900: Zomerstraat.
Link: Fietser op vrijersvoeten.
Link: Verdwenen stadsbeelden: Lidwinakerk.
Link: Klassenfoto bij Peerke op het Wilhelminapark.
Link naar Pianohandel Simons.

484. Stukken betreffende de organisatie van de inkoop van kantoorbenodigdheden, 1947-1986. 2 dossiers
Overgedragen aan de gemeentearchivaris.

565. Stukken betreffende auto en rijvergunning van huisarts dr. S.M. Moerel, 1933, 1940-1942. link
Geschonken door F. Kense aan de gemeentearchivaris.

635. De Schakel, orgaan van de Koninklijke H.B.S. Willem II Tilburg, 1950-1953.
Geschonken door het Breda's Museum aan de gemeentearchivaris.

668. Aanvulling op de collectie muurkranten, 1979. link
Geschonken door Stadsarchief Breda.

672. Affiche van De Regenboog. link
Geschonken aan de gemeentearchivaris.

1041. Jaargangen De Nieuwe Schakel 2012-2013, 0,25 meter.
Geschonken door dhr. Panis aan de gemeentearchivaris.

1116. Brief van Isabelle Bogaers-Pollet aan haar zoon Pierre, 1908, 1 stuk. link
Geschonken aan de gemeentearchivaris.

1140. Plakboek van de kaboutergroep St. Jan Baptist van het kamp in Wintelré, gemeente Vessem, 1974
Geschonken door I. Ponsioen.

1302. Aanvulling 2014: Zakagenda C.M. Norenburg van Seters, 1944, 0,12 meter.
N.B. Hierin de aantekening over het laatste contact met haar zoon René op maandag 21 februari.
Bruikleen van de familie.

1310. Dossier inzake de verkoop van MACO B.V. aan het Piusplein, 1988-1996.
In beheer overgedragen aan de gemeentearchivaris.

1536 Collectie Piet van Beers, 0,12 meter.
Geschonken aan de gemeentearchivaris.

1541. Familiearchief Lepelaars, 1925-1978, 0,125 meter.
Aankoop. Niet openbaar voor het jaar 2040.

1542: Album van de meisjesschool Maria Broekhoven, 0.5 meter.
Geschonken aan de gemeentearchivaris.

1547. Collectie documentatie Nieuwsblad Van Het Zuiden Tilburg, 1973-2011, 3,375 meter
Geschonken aan gemeentearchivaris.

1550. Studentenvereniging Sint Leonardus aan de Katholieke Leergangen, 1938 - 1966, 0,125 meter.
Geschonken aan de gemeentearchivaris.

1551. Familiearchief Hartog Benjamin van Dam – Geens, 1920-1943, 0,12 meter.
Geschonken door dhr. en mevrouw Spapens-Smolders aan de gemeentearchivaris.

1561: Documentatie van en over Jacques Hermans (1937-2009), 0,12 meter.
Geschonken door mw. C. Hermans- van Haaren aan de gemeentearchivaris.

1563: Collectie Frater M. Ambrosi, 1940-1968,. 0,25 meter.
Geschonken door de archivaris van de Fraters van Tilburg aan de gemeentearchivaris.

1565. Archief en foto's van Harmonie Heikant, 1958-2013, 1,125 meter. link
Geschonken door F. Versteden aan de gemeentearchivaris.

1568. Fotocollectie John Lamet, 1971-1973, 0,5 meter. link
Geschonken door A. Lamet te Hilvarenbeek.

Verlies

102. Archiefbescheiden uit Archief De Sleutel, 1971-1981, 0,5 meter. link
Vernietigd.

406. Dubbele afdrukken foto's Tilburg, 20^e eeuw, 1 meter.
Vernietigd.

411. Dubbele exemplaren uit de kaartenverzameling, 7 meter.
Vernietigd.

411. Tekeningen van het patrimonium van architect Tiemens, 1916, 13 tekeningen.
Overgedragen aan het Gelders Archief.

565. Egodocument over de stad Breda tijdens WOII.
Geschonken aan het Stadsarchief Breda.

1041. Jaargang De Nieuwe Schakel, 1979.
Teruggave.

Historische beelden bevrijding 1944

Oorlogsgraven in Dongen, sigaretten, Hilvarenbeek (midden) en Tilburg
De foto van  Hilvarenbeek is genomen op het Vrijthof met op de motorkap links zittend Jan Naaijkens.



Goirle

Baarle-Nassau

Oosterhout

De ingestorte toren van de Sint-Willibrorduskerk te Alphen

Moergestel



Het raadhuis van Gilze, dat in september 1944 werd  opgeblazen
Geluidsfragment  van de reconstructie van het bombardement van het vliegveld september 1944

 

Op de website 70jaarbevrijding vindt u meer actuele informatie of de wegvandebevrijding.

 

Overlijdensregisters 1806-1810

Het Regionaal Archief Tilburg heeft er best veel, 14 om precies te zijn en wel van de plaatsen Alphen, Riel, Baarle-Nassau en Ulicoten, Chaam, Geertruidenberg, Hilvarenbeek, Hooge en Lage Zwaluwe, Loon op Zand, Made en Drimmelen, Oosterhout, Raamsdonk, Hendrik Luijten Ambacht, Terheijden en Udenhout. Bij het invoeren van de Burgerlijke Stand in 1811 moesten kerken de doop-, trouw- en begraafregisters inleveren bij de gemeentelijke overheid. Die had de registers nodig om de nieuwe bevolkingsadministratie in te kunnen richten. De overlijdensregisters 1806-1810 zijn opgenomen bij deze DTB-registers van voor 1811, maar feitelijk zijn het geen kerkelijke registers. Bij het overzicht op de website van het Regionaal Archief Tilburg staan ze omschreven als gequalificeerd. Dat roept nogal wat vragen op, wat is bijvoorbeeld gequalificeerd en waarom beginnen de registers in 1806 ?

Successiebelasting 1806
De registers zijn aangelegd omdat er een nieuwe wet werd ingevoerd voor belasting op nalatenschappen, de zogenaamde successiebelasting. Vanaf 1 januari 1806 kwam er een uniforme wet voor de gehele Republiek. De 'Gequalificeerde tot de directie der invordering van de Belasting op het Regt van Successie', meestal de secretaris van het plaatselijk bestuur, moest vaststellen of de belasting moest worden geheven. Gequalificeerd, moderner gespeld als gekwalificeerd, wil zeggen dat iemand bevoegd is om bepaalde taken te verrichten. Er waren nogal wat uitzonderingen om niet te hoeven betalen:
• vererving in rechte neergaande lijn (kinderen van ouders, kleinkinderen van grootouders, enz.) en vererving door ouders van hun kinderen werden vrijgesteld van belasting;
• overige vererving in de tweede graad (broers van zusters, grootouders van kleinkinderen) werd belast met vijf procent;
• overige vererving in de derde graad (neven/nichten van ooms/tantes en omgekeerd) werd belast met zeven en een half procent;
• wanneer het saldo van de nalatenschap minder dan driehonderd gulden bedroeg, werd de belasting kwijtgescholden.

Lijsten van overledenen
Van elk overlijden vanaf 1806 moest voortaan aangifte worden gedaan bij het plaatselijk bestuur. Het plaatselijk bestuur maakte wekelijks een lijst van aangegeven lijken in tweevoud op: één voor de officier van justitie voor het betreffende ressort en één voor de gekwalificeerde. De lijsten werden door de 'gekwalificeerden' samengesteld op grond van de lijsten van de doodgravers. De gekwalificeerde moest elk half jaar verantwoording afleggen van zijn werkzaamheden. Deze documenten zijn niet te vinden bij het Regionaal Archief Tilburg, maar bij het Brabants Historisch Informatiecentrum en wel in het archief ordonnantie successiebelasting 1806-1817.

Wij hopen met deze bijdrage het verschijnsel overlijdensregister 1806-1810 nader te hebben toegelicht. En wat ook aardig is om te vermelden dat de registers gescand online staan. Link

Overzicht aanwezige overlijdensregisters
Gekwalificeerde Alphen 1806-1810 (inventarisnummers 26-29)
Gekwalificeerde Riel 1806-1810 (inventarisnummers 36, 37)
Gekwalificeerde Baarle-Nassau en Ulicoten 1806-1810 (inventarisnummer 18)
Gekwalificeerde Chaam 1806-1810 (inventarisnummer 12)
Gekwalificeerde Geertruidenberg 1806-1810 (inventarisnummer 12)
Gekwalificeerde Hilvarenbeek, Diessen, Riel, Westelbeers 1806-1810 (inventarisnummer 24)
Gekwalificeerde Hooge en Lage Zwaluwe 1806-1810 (inventarisnummer 25)
Gekwalificeerde Loon op Zand 1806-1810. (inventarisnummer 40)
Gekwalificeerde Made en Drimmelen 1806-1810 (inventarisnummer 19)
Gekwalificeerde Oosterhout1806-1810 (inventarisnummers 58-59)
Gekwalificeerde Raamsdonk 1806-1810 (inventarisnummer 12)
Gekwalificeerde Hendrik Luyten Ambacht 1806, 1808-1810 (inventarisnummers 18-19)
Gekwalificeerde Terheijden 1806-1810 (inventarisnummer 36)
Gekwalificeerde Udenhout 1806-1810 (inventarisnummer 9)

Wat begraafregisters nog meer vertellen

Heel vaak zijn begraafregisters meer dan een droge opsomming van namen en begraafdata, zoals de nu volgende voorbeelden illustreren. Zo komt het soms voor, dat wanneer overledenen in de kerk worden begraven, de plaats van het graf in de kerk wordt aangegeven. Dat is o.a. het geval te Baarle-Nassau (DTB 8 Baarle-Nassau scan 16). Op 16 januari 1748 is aldaar begraven in de kerk de huisvrouw van Jan Tuijtelaers, vier stenen van de zerk met de koperen letters:

In Terheijden werd op 1 februari 1723 de heer Reijers in de kerk begraven, voor zijn gestoelte, daar hij placht te zitten (DTB 14 Terheijden scan 22):

De begraafplaats hoeft niet altijd hetzelfde te zijn als de plaats van overlijden, zoals de volgende twee voorbeelden aantonen.

Susanna Crooswijk overleed te Rotterdam op 30 september 1787, en werd op 4 oktober 1787 te Hooge en Lage Zwaluwe begraven (DTB 7 Hooge en Lage Zwaluwe scan 84):

Cathalijn Witten overleed op 7 maart 1739 te Dongen, maar werd op 13 maart 1739 te 's Gravenmoer begraven (DTB 21 Dongen scan 24):

Soms worden er in begraafregisters aliasnamen vermeld, zoals in Loon op Zand toen op 18 augustus 1763 Jan Janze Brands werd begraven. Het begraafboek meldt: Jan Janze Brands alias de Pruisch (DTB 16 Loon op Zand scan 19):  

In Dongen werd op 20 januari 1717 het kind van Anthony Hendricx alias Oubolleken begraven (DTB 15 Dongen scan 32):

Frappant is dat op 22 september 1727 ook te Dongen het kind van Adriaan Hendricx alias Oubolleken werd begraven (DTB 18 Dongen scan 17):

Waarschijnlijk gaat het hier om twee broers Anthony en Adriaan, die beiden alias Oubolleken werden genoemd, mogelijk de bijnaam voor hun vader Hendrik.

Op 14 september 1759 is te Dongen Berent Jespers overleden (DTB 25 Dongen scan 23). Dankzij het begraafboek weten we dat hij koksjongen is geweest en ook in Oost-Indië heeft vertoefd: 

Als een man overlijdt die ongehuwd is, is het een jongeman ook al is hij 65 jaar. In Udenhout heeft men toen Jan Maas op 9 juli 1759 als jongeman werd begraven, er voor alle zekerheid toch maar als overbodige informatie bij vermeld, dat hij niet getrouwd was (DTB 6 Udenhout scan 12): 

Op 7 juni 1775 werd te Chaam Hendrik Klasen begraven, nalatende een hoogzwangere vrouw (DTB 6 Chaam scan 90): 

Personen van 100 jaar of ouder kwamen zelden voor in de 18e eeuw. In Loon op Zand had men zelfs een 107-jarige Jan Willemse van Vught, hij werd op 16 februari 1767 aldaar begraven, kind of kinderen nalatend (DTB 16 Loon op Zand scan 29)

En tenslotte nog een opmerkelijke vermelding uit het begraafboek van Dongen. Op 25 februari 1762 is te Dongen overleden: de huisvrouw van  Adriaan Govaarts (DTB 26 Dongen scan 5):

Behalve voor het luiden van de klokken worden ook de "extraordinaire moeijtens van het versetten van gestoelte, bancken en stoelen" in rekening gebracht, zijnde zes stuivers. 

Valentijnsdag

De voornamen Valentijn en Valentina zijn tegenwoordig enorm populair, als we de databank van het Meertensinstituut mogen geloven. Deze voornamen komen we in de doopboeken en de burgerlijke standsregisters van 1811-1912 echter sporadisch tegen. Voor zover bekend zijn er in het werkgebied van RAT slechts 8 jongetjes met de eerste voornaam of volgnaam Valentijn geboren en 4 meisjes met de eerste voornaam of volgnaam Valentina. Hier volgen ze.
De oudste Valentijn is op 1 juli 1810 gedoopt te Oisterwijk (DTB 14 Oisterwijk scan 28):

Dan duurt het bijna 30 jaar tot er, toevallig weer in Oisterwijk, een Valentijn wordt geboren (4 februari 1840):

Eén jaar later volgt Hilvarenbeek (10 januari 1841):

Op 27 januari 1846 is Baarle-Nassau aan de beurt:

En dan volgt op 1 juni 1872 Tilburg:

Op 6 januari 1884 en 14 februari 1886 volgen te Made en Drimmelen twee gelijknamige broers:



Toevallig is de jongste op Valentijnsdag geboren!!

Op 30 september 1889 wordt er te Raamsdonk een jongetje geboren, met dezelfde voornamen Johan Coenraad Valentijn als zijn vader:

De oudst bekende Valentina is op 7 februari 1856 te Raamsdonk geboren:

Op 1 augustus 1868 volgt Valentina nummer 2 te Made en Drimmelen:

De laatste twee Valentina's, zusjes, zijn beiden te Loon op Zand geboren, respectievelijk op 22 april 1880 en 12 november 1891:

Huwelijksdispensaties bij de rooms-katholieke kerk (2 en slot)

Nu bekijken we enige inschrijvingen van huwelijken, die met dispensatie wegens aanverwantschap zijn gesloten. Bij zo'n huwelijk is één ding zeker: bruidegom en/of bruid zijn eerder gehuwd geweest. Zoals zal blijken wordt dat niet altijd echter duidelijk in de inschrijving weergegeven. Petrus Antonius de Canter trouwt als weduwnaar met Antonia Couwenberg op 27 november 1780 te Goirle (DTB 2 Goirle scan 121):

Het huwelijk is gesloten met tweede graad aanverwantschap. De inschrijving vermeldt niet, van wie de bruidegom weduwnaar is. Dat blijkt echter uit de burgerlijke huwelijksinschrijving (DTB 50 Tilburg scan 173):

De bruidegom was dus weduwnaar van Ariaantje Janssens en zijn eerste huwelijk is op 26 april 1761 te Tilburg gesloten (DTB 19 Tilburg scan 26):

De bruid is 23 jaar oud en geboren te Goirle. Zij blijkt op 26 januari 1737 gedoopt te zijn te Goirle als dochter van Laurentius Jansen en Maria Louwen. Haar ouders trouwden op 23 april 1736 te Tilburg (DTB 49 Tilburg scan 135):

Haar moeder heet dan Maria Cornelis Couwenberg en is geboren te Goirle. In de doopinschrijving van haar dochter heet zij Maria Louwen te lezen als Maria de vrouw van Laurentius.

Antonia Couwenberg, de tweede echtgenote van Petrus de Canter, is op 21 september 1752 te Goirle gedoopt als dochter van Joannes Couwenberg en Maria van Spaendonck.
Haar ouders trouwden op 21 juli 1749 te Tilburg (DTB 50 Tilburg scan 33):

Maria Couwenberg, de moeder van de eerste echtgenote, is op 31 augustus 1704 te Goirle gedoopt als dochter van Cornelis Cauenbergh en Johanna. Johannes Couwenberg, de vader van de tweede echtgenote, is in februari 1707 te Goirle gedoopt als zoon van Cornelis Koubergh en Johanna van Dun. De beide echtgenotes zijn dus nichtjes van elkaar.

Nu volgen nog enige voorbeelden.

Op 3 oktober 1796 trouwden de weduwnaar Ambrosius Brosens met Joanna Janssens te Baarle-Nassau (DTB 20 Baarle-Nassau scan 24):

Het huwelijk vond plaats met 2e/3e gemengde graad dispensatie aanverwantschap. Een burgerlijke huwelijksinschrijving heb ik niet kunnen vinden, dus weten we niet van wie Ambrosius Brosens weduwnaar is en de aanverwantschap kan niet verklaard worden.

Ook is het moeilijk de aanverwantschap 3e graad te verklaren bij het huwelijk van Albertus van Audenhaegen en Adriana Raijmakers op 6 juni 1750 te Goirle (DTB 2 Goirle scan 115): 

Het burgerlijk huwelijk vond op 6 juli (!) 1750 plaats te Tilburg (DTB 50 Tilburg scan 43):

Uit die huwelijksinschrijving blijkt, dat de bruidegom weduwnaar was en de bruid weduwe. Dat maakt het onderzoek er niet gemakkelijker op: was de eerste echtgenote van de bruidegom een derde graadsverwant van de bruid of was de eerste echtgenoot van de bruid een derde graads verwant van de bruidegom?

Een huwelijk wegens vierde graad aanverwantschap vond plaats op 10 november 1749 te Goirle, toen Joannes Baptist Brouwers trouwde met Cornelia Verheijden (DTB 2 Goirle scan 114):

Uit de burgerlijke huwelijksinschrijving blijkt dat zij weduwe was (DTB 50 Tilburg scan 37):

Tenslotte nog een huwelijk, dat met drie dispensaties plaatsvond. Op 7 februari 1728 gingen in ondertrouw te Moergestel Everardus Hubertus van Laerhoven en Lucia Joannes Taet, de inschrijving vermeldt dispensatie wegens 4e graad bloedverwantschap én 3e graad aanverwantschap. De huwelijksinschrijving van 22 februari 1728 vermeldt dat er een dispensatie heeft plaatsgehad wegens huwelijk in de gesloten tijd, in dit geval de vasten (DTB 2 Moergestel scan 97):

Uit de burgerlijke huwelijksinschrijving blijkt, dat de bruidegom weduwnaar was (DTB 11 Moergestel scan 64):

Opvallend is dat de pastoor van Loon op Zand heel vaak melding maakt van huwelijksdispensaties, terwijl dat bij andere r.k. parochies veel minder vaak voorkomt.

Huwelijksdispensaties bij de rooms-katholieke kerk (1)

Bij rooms-katholieke huwelijken komt het regelmatig voor, dat een huwelijk met dispensatie is gesloten. De drie belangrijkste dispensaties zijn: trouwen in de gesloten tijd (tempore clauso) en dispensaties wegens te nauwe bloedverwantschap (consanguinitatis) of aanverwantschap (affinitatis) tussen bruidegom en bruid. Dispensatie voor trouwen in de gesloten tijd betekent dat bruidegom en bruid vrijstelling krijgen om in de advent of vasten te trouwen. Dispensatie wegens bloedverwantschap wordt verleend als de bruidegom en bruid gemeenschappelijke grootouders (2e graad), overgrootouders (3e graad) of betovergrootouders (4e graad) hebben. Het kan daarbij voorkomen dat een betovergrootouder van de bruidegom dezelfde persoon is als een overgrootouder van de bruid. Er is dan sprake van een dispensatie in de 3e en 4e graad. Soms komt het voor, dat de huwelijkspartners langs een lijn een gemeenschappelijke betovergrootouder hebben en langs een andere lijn een gemeenschappelijke overgrootouder. Er is dan sprake van een dubbele dispensatie. Dispensatie wegens aanverwantschap komt alleen voor als minstens één van de huwelijkspartners eerder gehuwd is geweest. Als bijvoorbeeld een man als weduwnaar trouwt en zijn eerste echtgenote had eenzelfde overgrootouder als de vrouw waar de man nu mee trouwt vindt dispensatie plaats wegens aanverwantschap in de 3e graad. Ook hier kan dubbele dispensatie optreden. Als genoemde weduwnaar en zijn a.s. vrouw een gemeenschappelijke betovergrootvader hebben vindt er behalve dispensatie wegens aanverwantschap in de 3e graad ook dispensatie wegens bloedverwantschap in de 4e graad plaats. Vermeldingen van dispensaties kunnen een belangrijk hulpmiddel zijn bij stamboomonderzoek. In het hiernavolgende zullen enige voorbeelden van dispensaties volgen.

Op 30 maart 1750 trouwden Adrianus Peeters en Paula Nicolaas Smekens te Baarle-Nassau (DTB 3 Baarle-Nassau scan 104):

Zij krijgen dispensatie om te trouwen in de vastentijd.

Op 3 december 1797 trouwden Henricus Wouter Verhoeven en Jacoba Roel Janssens te Berkel-Enschot (DTB 3 Berkel-Enschot scan 32):.

Ook zij kregen huwelijksdispensatie, deze keer wegens huwelijk in de adventstijd.

Op 8 mei 1804 trouwden Antonius Aarts en Joanna Maria Pijnenborg te Loon op Zand met dispensatie wegens 2e graad bloedverwantschap (DTB 9 Loon op Zand scan 47):

Antonie Aarts overleed op 20 maart 1832 te Loon op Zand, 84 jaar, echtgenoot van Anna Maria Pijnenburg. Hij is gedoopt te Loon op Zand 11 november 1755, als zoon van Jan Aertse en Adriana van Eggelen.
Joanna Maria Pijnenborg overleed op 2 april 1834 te Loon op Zand, oud 55 jaar, weduwe van Antonie Aarde. Zij is op 29 juni 1779 te Loon op Zand gedoopt als dochter van Heiliger Pijnenborg en Cornelia Aarde. Cornelia Aarde is op 7 maart 1749 gedoopt te Loon op Zand als dochter van Joannes Aertse en Adriana van Eggelen. De dispensatie wegens 2e graad bloedverwantschap klopt dus niet. Dat had moeten zijn: 1e en 2e graad gemengd. Immers: Joannes Aerts en Adriana van Eggelen zijn de ouders van de bruidegom en de grootouders van de bruid.

Op 7 mei 1745 trouwden eveneens te Loon op Zand Henricus Valck en Maria van de Laer. Hun huwelijk vond plaats wegens 2e/3e graad gemengde bloedverwantschap (DTB 7 Loon op Zand scan 158):

Verklaringen over de graden van bloedverwantschap vereisen in het algemeen veel genealogisch onderzoek .
Soms vereist het helemaal geen onderzoek, dan spreekt de huwelijksinschrijving voor zich. Zo'n zeldzaam geval deed zich voor toen Digman Jan Adriaan Janssen alias Couwelaers op 18 maart 1684 te Alphen in ondertrouw ging met Catharina Jan Willem Janssen alias Couwelaers (DTB 3 Alphen en Riel scan 128). Dat huwelijk vond plaats met 3e graad dispensatie bloedverwantschap, en dat is geen verrassing. De grootvader van de bruidegom was Adriaan en die van de bruid was Willem. Dat waren broers. De gemeenschappelijke voorouder van bruidegom en bruid was dus Jan, de vader van beider opa's:

Een voorbeeld van dispensatie wegens 3e/4e graad gemengde bloedverwantschap vinden we bij het huwelijk van Cornelius Melis en Nicolaa Mutsaerts op 3 maart 1710 te Moergestel (DTB 2 Moergestel scan 79):

Een huwelijk wegens 4e graad bloedverwantschap en tevens een van de oudste huwelijken die in het werkgebied van Regionaal Archief Tilburg met dispensatie zijn gesloten is op 6 maart 1612 ingeschreven te Hilvarenbeek toen Abrahamus Cornelius van Aelst en Anna Gijsbertus Bon... trouwden (DTB 1 Hilvarenbeek scan 125):

Om deze dispensatie te kunnen verklaren helpen de DTB's niet, er zal uitgebreid onderzoek nodig zijn in rechterlijk en notarieel archief!

Een voorbeeld van dubbele dispensatie is het huwelijk van Joannes Tileman Beunis en Maria Theodorus Beunis, dat op 1 mei 1808 plaatsvond te Loon op Zand (DTB 9 Loon op Zand scan 49), zij trouwden met zowel 3e graad als 4e graad bloedverwantschap: 

Omdat bruidegom en bruid allebei Beunis heten, ligt het voor de hand dat één van de dispensaties via die lijn loopt en dat blijkt ook te kloppen:

Maria Beunis overleed op 17 december 1854 te Loon op Zand oud 66 jaar, echtgenote van Jan Tieleman Beunis. Zij is op 20 maart 1788 gedoopt te Loon op Zand als dochter van Theodorus Theodorus Beunissen en Cornelia Joannes Hamers. Haar vader Theodorus is op 16 januari 1749 gedoopt te Loon op Zand als zoon van Theodorus Tieleman Beunessen en Maria Thomas Swart. Grootvader Theodorus is op 30 april 1693 te Loon op Zand gedoopt als zoon van Tieleman Theodorus Beunen en Maria Henricus Verhoeven. 

Jan Tieleman Beunis overleed te Loon op Zand op 19 maart 1855, 79 jaar, weduwnaar van Maria Beunis, zoon van Tieleman en Maria Beunis. Zijn moeder heette geen Beunis, maar Sup! Johannes is op 27 november 1775 te Loon op Zand gedoopt als zoon van Tieleman Henricus Beunisse en Maria Sup.

Zijn vader Tieleman is op 3 november 1733 te Loon op Zand gedoopt als zoon van Henricus Tieleman Beunis en Maria Hubertus Hamers. Grootvader Henricus is op 24 juli 1699 te Loon op Zand gedoopt als zoon van Tieleman Theodorus Beunen en Maria Henricus Verhoeven. Laatstgenoemde Tieleman is zowel overgrootvader van de bruidegom als van de bruid en dat verklaart de 3e graad bloedverwantschap. De vierde graad bloedverwantschap loopt misschien via de familie Hamers: zowel bruidegom als bruid hebben een voorouder die Hamers heet.

(wordt vervolgd)