Een stad vol vluchtelingen, Tilburg tijdens de Eerste Wereldoorlog

Op 1 augustus 2014 start de manifestatie Grenzeloos Tilburg 1914 – 1918. Met een boek, een tijdschrift en twee tentoonstellingen trapt Stadsmuseum Tilburg af. De Eerste Wereldoorlog in Tilburg en omstreken wordt op deze manier uitgebreid herdacht. De manifestatie loopt gedurende de tweede helft van 2014. Regionaal Archief Tilburg draagt hieraan bij door vele foto's uit de Eerste Wereldoorlog beschikbaar te stellen.

Nederland was tijdens de ‘Groote Oorlog’ weliswaar neutraal, maar de Duitse opmars naar Frankrijk door België en het onverwacht heftige verzet van de Belgen daartegen, zorgde al vanaf oktober 1914 voor een enorme toestroom van vluchtelingen. Duizenden moesten in Tilburg gehuisvest worden, met alle problemen van dien. Behalve voor huisvesting moest ook gezorgd worden voor voeding, kleding, scholing voor de kinderen, werkgelegenheid, bewaking van de ‘openbare zeden’ en uiteindelijk ook terugkeer naar het land van herkomst. Daarnaast werd de Nederlandse neutraliteit gewaarborgd door gemobiliseerde militairen. Hun massale aanwezigheid in en rond de stad drukte eveneens een stempel op het dagelijks leven.

Boek over de Eerste Wereldoorlog, van groot tot klein
In het boek Grenzeloos Tilburg 1914-1918, een stad vol vluchtelingen, wordt voor het eerst gestreefd naar een volledig overzicht van de gevolgen van de Eerste Wereldoorlog voor Tilburg. Door hun uitgebreide onderzoek geven de auteurs de vele betrokkenen een naam en een gezicht: van de coryfeeën van het ‘Vluchtelingen-comité’ als Frans Verbunt en mevrouw Cor Brouwers-van Waesberghe, tot anonieme dames die ondergoed voor de kinderen breiden.
De bijdragen in Grenzeloos Tilburg 1914-1918, een stad vol vluchtelingen zijn van Astrid de Beer, Luud de Brouwer, Jeroen Ketelaars, Frans Goris, Ronald Peeters, Berry van Oudheusden, en Ton Wagemakers. Het boek wordt op 1 augustus gepresenteerd in de Bibliotheek Tilburg Centrum en is vanaf dan voor € 11,50 verkrijgbaar bij de Tilburgse boekhandels.

Ronald Peeters met de eerste exemplaren
van het boek en tijdschrift

Naast het boek wordt op 1 augustus ook een speciale editie van het Tijdschrift Tilburg gepubliceerd. Dit tijdschrift is geheel gewijd aan de Eerste Wereldoorlog.

Expositie in de bibliotheek
Van 1 augustus tot en met 30 november is in de Bibliotheek Tilburg Centrum op het Koningsplein een expositie ingericht over de gevolgen van de Eerste Wereldoorlog voor Tilburg. In een verrassende en spannende vormgeving worden diverse facetten hiervan belicht, zoals de tienduizenden vluchtelingen en militairen die in onze stad verbleven en de gevolgen die dit had voor het dagelijks leven. De expositie is gratis te bezoeken tijdens de openingstijden van de bibliotheek.

Buitenexpositie
Het verhaal van de Belgische vluchtelingen en in Tilburg ingekwartierde soldaten wordt tevens verteld op negen grote fotopanelen die van 1 augustus tot en met 31 oktober in de Spoorzone en het centrum van Tilburg staan opgesteld. Op elk van deze panelen staat een overzichtelijke plattegrond met alle locaties. Al wandelend of fietsend kan een route afgelegd worden. QR-codes geven meer informatie over de totale manifestatie.


Tal van andere activiteiten staan in de planning. Hierin wordt met vele partners samen gewerkt. Het gehele overzicht is te vinden op www.grenzeloostilburg.nl.

Stand van zaken verbouwing: deel 5, wolkbreuk en watervallen

De 1e fase van de verbouwing zit erop! Zeven kantoorruimten en twee toiletten zijn volledig in het nieuw gestoken. Dat betekent nieuwe plafondplaten, andere beschildering, een marmoleumvloer en automatische verlichting. Op maandag was het zover en kon de verhuizing van alle 21 werkplekken naar het nieuwe gedeelte plaatsvinden. Met behulp van onze collega’s van het TextielMuseum werden alle kamers ingeruimd. Vervolgens werd iedereen voorzien van aansluitingen op het netwerk, waardoor er weer gebeld en gemaild kon worden. Alles liep perfect, totdat …… op maandag 28 juli een wolkbreuk letterlijk en figuurlijk alles in het water gooide. Volgens onze eigen weerman viel er in korte tijd meer dan 30 mm. De goten en afvoeren konden het niet aan en stroomden over. Daarnaast onweerde en bliksemde het en dreunde het rondom het gebouw. Door de enorme hoeveelheid neerslag werden er in totaal negen lekkages gemeld, waarbij het soms leek alsof we in een vergiet zaten. Gelukkig vonden al deze lekkages plaats in dat gedeelte waar nog verbouwd wordt en dus niet in het nieuwe gedeelte. Oef.

De lekkages ontstonden in de Educatieruimte, hal, zolder en Studiezaal. Zo kwam het water in de Educatieruimte door de pas gestucte muur heen. In de hal druppelde het via het dak, langs het raam en de lamellen wat voor een plas water zorgde. Vervolgens moest de zolder het ontgelden en werden daar twee lekkages ontdekt.
Maar het meest verontrustende is wat er in de Studiezaal gebeurde en vooral in de daarnaast aangebrachte kantoorruimte. In het bezoekersgedeelte van de Studiezaal werd een gedeelte van de pas geplaatste wand met steenstrips kletsnat. Via een van de goten van de sheddaken stroomde het water er langs. Vlak in de buurt liep een andere goot over wat voor een nieuwe lekkage zorgde.

Maar we zijn er nog niet, want toen was het de beurt aan de naastgelegen kantoorruimte van de Studiezaal. Het geluid was oorverdovend en het leek alsof de Niagara Watervallen waren gearriveerd. Het was één grote waterval die uit maar liefst vijf plafondplaten tegelijk kwam. Met bakken en een container probeerden we de stortvloed op te vangen. Maar er was geen houden aan. Daarnaast konden de platen elke moment naar beneden vallen, maar gelukkig hadden de weergoden dat ook in de gaten en vonden het mooi genoeg. Het was zeer beangstigend en we konden er niets tegen doen. Behalve dan foto’s maken en een filmpje….. Langzaam werd het buiten droog, maar dat kon niet gezegd worden van de kantoorruimte. Het water stroomde zelfs onder de scheidingswand de Studiezaal binnen, waardoor deze bezaaid lag met diverse plassen als gevolg van drie lekkages.



Net als bij de start van de 1e fase van de verbouwing is dus ook de 2e fase spectaculair begonnen. Deze verbouwing is nu al een unieke herinnering en zal worden opgeslagen als een eigen archiefstuk. We hebben nog vier weken voor de boeg. Wat staat ons nog meer te wachten?

Wil je de vorderingen van de verbouwing bijhouden, volg ons dan op Twitter, Instagram of Facebook. Daar plaatsen we regelmatig een update met foto’s.

Deze middag in de bibliotheek...........

Vanwege de verbouwing maken de vrijwilligers van Regionaal Archief Tilburg al weer een aantal weken dankbaar gebruik van de werkplekken in de bibliotheek van het Textielmuseum.
Een heerlijke koele ruimte om deze warme zomerdagen te werken. Eerder vandaag werden we door Gerard, medewerker van het museum, getrakteerd op ijsjes. Zo kun je het hoofd wel koel houden.
Natuurlijk wordt er deze middag serieus gewerkt aan het schrijven van samenvattingen van allerlei 17e en 18e eeuwse teksten en het invoeren van namen in de database. Maar we hebben ook lekker zitten lachen om een filmpje van Mister Bean.
Niesende bezoekers in de studiezaal hebben voortaan onze aandacht ;)

Database Belgische vluchtelingen helemaal online!

Registratiekaart Joseph Kalatsch

Het derde - en laatste- gedeelte van de database met daarin de namen van Belgische vluchtelingen staat online! In totaal zijn er nu 15.712 namen waarin gezocht kan worden. Nederlandse en Belgische vrijwilligers hebben deze gegevens de afgelopen maanden ingevoerd in de database.

Ondanks de verschillende tellingen door de politie langs de huizen, en de registratie bij aankomst van de vluchtelingen, is er geen exact aantal vluchtelingen bekend dat in Tilburg heeft verbleven.het zijn er waarschijnlijk veel meer geweest dan 15.000. Veel vluchtelingen lieten zich namelijk niet registreren bij aankomst, vooral degenen die niet via het station arriveerden. Ook de vluchtelingen, die niet vanuit België, maar vanuit een andere Nederlandse gemeente kwamen, lieten registreren vaak achterwege. De mogelijkheid bestaat dat een vluchteling die twee dagen in Tilburg verbleef, wel geregistreerd is terwijl er waarschijnlijk ook vluchtelingen zijn gewest die maanden of jaren in Tilburg hebben gewoond zonder geregistreerd te zijn.

Aankomst Belgische vluchtelingen in 1914

Om een goed overzicht te krijgen van de inkomende en vertrekkende vluchtelingen werden, naast registratie, door de gemeente regelmatig tellingen gehouden van de Belgische vluchtelingen. Deze tellingen werden zo georganiseerd, in verband met de vlottende bevolking, dat zij binnen een dag beëindigd konden worden. Pas eind 1915, toen er enige stilstand viel waar te nemen in het komen en gaan van de vluchtelingen, begon de gemeente de registratie van vluchtelingen in vaste banen te leiden. In plaats van de gezins- en persoonskaarten, en de lijsten van de tellingen, werd een numeriek kaartsysteem aangelegd, dat in hoofdlijnen overeenkomst vertoonde met het bevolkingsregister. Door regelmatige controle bleek dat veel vluchtelingen in Tilburg verbleven, zonder dat zij zich geregistreerd hadden.

behalve Belgen zijn er ook veel (in België of Duitsland woonachtige) Nederlanders naar Tilburg gevlucht. Ook Fransen, Polen, een enkele Oostenrijker en Russen zijn te vinden in de database, zoals de Russische deserteur Joseph Kalatsch die vanaf Grodno (voormalig Rusland) via Rotterdam naar Tilburg vluchtte.

Stand van zaken verbouwing: deel 4, hitte en overlast

De week van 14 juli was tot nu toe de zwaarste voor wat betreft de overlast sinds de start van de verbouwing. Het was zelfs zo erg dat sommige medewerkers werden verzocht om hun werkplekken te verlaten en ergens anders te gaan werken. Oorzaak was het verven van de binnenkant van de daken in zowel de Educatieruimte, maar vooral in de hal. Dat deden ze niet met een roller en kwast, maar met een machine die de verf tegen het plafonddak spoot. Alles was afgedekt, maar desondanks vlogen de verfspetters om je oren. Medewerkers die toevallig in de buurt liepen gingen gemazeld met witte stippen naar huis. De stankoverlast was nog het ergste en was zo intens dat het door de muren heen ging. Overigens mag het resultaat er wezen, want je hebt nu een sneeuwbril nodig voor al het wit wat er op is gespoten.

Daarnaast werden de toiletten van de bezoekers gesloopt en deze zaten precies naast een kamer met een zestal werkplekken. Met sloophamer en drilboor gingen ze te keer. Ooit wel eens een aardbeving meegemaakt? Wij nu wel, en alles trilde door de kamer heen. Een geluk dat we gebruik maken van papieren bekertjes en dat alle schilderijen van de muren eraf waren….. Ook de medewerkers stuiterden de kamer uit en vluchtten naar andere werkplekken of gingen thuiswerken.

Tussendoor werden alle rode zuilen in de Studiezaal zwart geschilderd en werden alle 4.000 steenstrips op de muurwand geplaatst en gevoegd. Als dan ’s morgensvroeg de zon op deze muur scheen gaf dat een schitterend effect. Je waant je echt in een industrieel monument. Vervolgens werden de vloeren van zeven kantoorruimten en de lange gang geëgaliseerd. Enkele ruimten zijn zelfs al voorzien van marmoleum wat op de vloeren wordt gelijmd.

Er gebeurden ook nog opmerkelijke dingen. Zo stormde er een bezoekster met scootmobiel en al het gebouw binnen op zoek naar de krant van twee weken geleden. Met schroeven en spijkers in haar banden en witte verfspetters verliet ze het gebouw. Ze wist niet dat we gesloten waren.
De hitte speelde ons parten, op 18 juli werd een buitentemperatuur gemeten van 34 graden in Tilburg. In het gebouw steeg het kwik op enkele werkplekken naar circa 27 graden. Met ijsjes in de middag werd de hitte enigszins afgekoeld, maar het was voor sommige medewerkers niet genoeg. Een staande ventilator werd als luchtrooster gebruikt. Zo kregen we een scene voorgeschoteld uit de film The Seven Year Itch met Marilyn Monroe, waarin het befaamde shot zat van de opwaaiende jurk. Verbouwing, overlast en hitte:
het moet niet gekker worden.

Wil je de vorderingen van de verbouwing bijhouden, volg ons dan op Twitter, Instagram of Facebook. Daar plaatsen we regelmatig een update met foto’s.

Roze, roze en nog eens roze ... een dagje op de kermis

Alle spullen liggen klaar

V.l.n.r. Jaël, Mike, Lilian, Jojanneke en Thijs

Een archief op Roze Maandag? Maar natuurlijk! Met een team van vijf mannen en vrouwen trokken we gisteren over Roze Maandag op zoek naar mensen die een kaart naar zichzelf wilden sturen.
Op 1 oktober vallen die ansichtkaarten met ons Stuk van het Jaar in de bus bij een kleine 200  bezoekers van Roze Maandag. Regelmatig werd een wenkbrauw omhoog getrokken. Een archief op de kermis? Een foto van Roze Maandag als archiefstuk? We legden het met liefde uit. Over het algemeen werd er heel positief op gereageerd.

Leuk om de mensen van Stichting Roze Maandag tegen te komen ("Ik stuur er ook één aan mijn moeder!"), om dragqueens te vragen, om de vele Belgische bezoekers te spreken. Jong en oud vulde een adres in op de ansichtkaart. We hopen dat deze mensen allemaal hun stem op ons Stuk uitbrengen. De fotografe van ons stuk, Anne-Marie van der Gouw, kwamen we uiteraard óók tegen, druk fotograferend!

Mike (links) kwam ons team versterken!

Op zoek naar een volgende locatie

Thijs, Lilian en Jaël in de zee van roze

De roze archiefdoos!

Thijs en Lilian werven onder de kermisgangers

We sluiten de dag af met een wijntje in Studio

Aan het einde van een geslaagde dag

En wat een verrassing: de ochtend na Roze Maandag liepen Jaël en Jojanneke over de nog lege kermis, sjouwend met de spullen van de dag ervoor. We worden gespot door Rob van Kaathoven, radioreporter van Omroep Brabant en Kermis FM. Live op straat ontstaat een radio-item over ons Stuk. Terugluisteren? Ga naar de website van KermisFM, kies het item van dinsdag 22 juli 10.30 - 11.00 uur en luister vanaf minuut 39.

Het Tilburgse Stuk van het Jaar

In oktober 2014 barst de strijd los voor de verkiezing van het Stuk van het Jaar. 50 archieven in Nederland gaan met elkaar wedijveren in de zoektocht naar het mooiste archiefstuk. Regionaal Archief Tilburg komt met een opmerkelijk stuk: een kleurrijke foto van een travestiet op Roze Maandag. Tijdens de maandag van de Tilburgse Kermis, op 21 juli 2014, werven medewerkers van het archief op ludieke wijze alvast vele stemmers.

Fotografie: Anne-Marie van der Gouw

De bewuste foto is in 2011 gemaakt door Anne-Marie van der Gouw en werd in datzelfde jaar al in de collectie opgenomen. Zo nieuw en dan al bewaard als archiefstuk? Ja zeker! Regionaal Archief Tilburg ziet de noodzaak om hedendaagse digitale foto’s in de collectie op te nemen. Fotograferen doet iedereen al enkele jaren uitsluitend digitaal. Het is onzeker of deze digitale foto’s er over 50 jaar nog zijn en of ze dan nog leesbaar zijn. Het archief bewaart voor de toekomst zodat tijdsbeelden bewaard blijven. De Tilburgse Kermis en Roze Maandag zijn herkenbare tijdsbeelden van nu, reden voor een plek in de archiefcollectie. En nu dus als inzending in de landelijke archievenverkiezing Stuk van het Jaar!

Vanaf 1 oktober kan op alle deelnemende archiefstukken gestemd worden. Regionaal Archief Tilburg is ervan overtuigd met deze flamboyante keuze hoge ogen te gooien! Meer weten? Kijk vast op www.stukvanhetjaar.nl of ga naar Stuk van het Jaar op Facebook.

Meer foto's van Anne-Marie zien? Ga dan naar maancafe.nl.

Stand van zaken verbouwing: deel 3

Inmiddels zijn we de derde week ingegaan van de verbouwing en de nieuwe situatie wordt steeds zichtbaarder. De zeven kantoorruimten zijn nu allemaal grijs-wit geschilderd en enkele zijn ook al voorzien van een nieuw plafond. Daarnaast zijn enkele ijzeren rode palen, die door heel het pand aanwezig zijn en de markering van de paardenstallen aangaven, zwart geschilderd. Een prachtig gezicht in combinatie met de kleuren van muren en plafonds. Ook de gang is van een nieuwe verflaag voorzien. Het enige wat nog moet gebeuren is het leggen van de vloeren en het aanbrengen van de verlichting.
Medewerkers nemen nu al regelmatig een kijkje om de vorderingen te zien en het wordt prachtig. Daarbij werd opgemerkt dat de plaats waar voorheen de goederenlift stond om dossiers te vervoeren, nu een enorm leeg gat is. Dat komt omdat  begonnen is met de vervanging ervan door een nieuwe grotere goederenlift. Deze lift is nodig omdat vanaf september alle nieuwe archieven en collecties niet meer via de voordeur worden getransporteerd, maar via de ingang aan de zijkant waar de lift is.

Tegelijkertijd wordt er druk gebouwd in de Studiezaal. Zo is er een begin gemaakt met een wand met steenstrips, daar waar voorheen de tijdschriften en boeken van de bibliotheek stonden. In een dag tijd zijn er zal zo’n 1.000 van die stenen geplaatst. Het ziet er nu al schitterend uit. Het is alleen jammer dat tijdens het vervangen van de rookmelders in de Studiezaal een bovenraam sneuvelde. Precies op het moment dat het twee dagen achtereen regende. Gelukkig werd het snel hersteld en waren er geen lekkages.

Maar ja, eerlijk gezegd neemt de overlast wel steeds verder toe. Het geluid van boren, timmeren, schuren en bouwradio’s komt namelijk steeds dichterbij en ook alles wat daarbij hoort. Het gevolg is dat de deuren van de nog aanwezige kantoren steeds meer gesloten zijn. Soms werd er zo druk geschuurd dat er enorme stofwolken ontstonden. Gelukkig stond de brandmeldinstallatie in onderhoud, want anders werden we ineens allemaal wakker geschud met alle toeters en bellen en moesten we met zijn allen door de stofwolk naar buiten rennen. Naast het geluid komt ook de geur van afgeschuurd hout de kamers binnen. Gelukkig gaan steeds meer collega’s op vakantie en ontvluchten ze zo de verbouwingsperikelen.

Tenslotte nog iets opmerkelijks. Ineens verschenen er afgelopen vrijdag twee vrouwelijke collega’s ten tonele die volledig in het roze waren gestoken. Het bleek te gaan om de promotie van de verkiezing Stuk van het Jaar, waar Regionaal Archief Tilburg in 2014 weer aan meedoet. Daarmee bedoelen we natuurlijk het archiefstuk van het jaar. Alhoewel vrijwel alle aanwezige werklui daar andere ideeën op na hielden bij het onderwerp Stuk van het jaar. Het werk lag dan ook even stil….

Wil je de vorderingen van de verbouwing bijhouden, volg ons dan op Twitter, Instagram of Facebook. Daar plaatsen we regelmatig een update met foto’s.

Regionaal Archief Tilburg is gay for a day

In oktober 2014 barst onder 50 archieven een strijd los om mooiste archiefstuk van het jaar. Regionaal Archief Tilburg dingt mee naar de prijs met een opzienbarend stuk dat een link heeft met het tevens zo opzienbarende event Roze Maandag. Om welk stuk het gaat, maakt het archief pas op maandag 21 juli bekend! Waar? Op Roze Maandag natuurlijk!

Regionaal Archief Tilburg werft op deze dag alvast stemmers voor de verkiezing die in oktober plaatsvindt. De verkiezing heeft de ludieke naam Stuk van het Jaar. Daarbij past een ludieke manier om stemmen te winnen.

Een archief suf en stoffig? Maak tijdens Roze Maandag mee dat dat helemaal niet zo hoeft te zijn! Je herkent de medewerkers van het archief aan de roze archiefdoos.


Deze twee medewerkers van Regionaal Archief Tilburg kom je op Roze Maandag tegen (fotografie Lobke Bool).

Historische wielerbeelden Acht van Chaam

Links Tino Tabak (winnaar) en rechts Joop Zoetemelk in 1975
Zoetemelk werd tweede.

Hij mag zeker niet ontbreken, Wim van Est

Rinus (Rini) Verboom, winnaar nieuwelingen in 1973.

Vlaming Rik van Steenbergen

 Jan Peels, winnaar bij de nieuwelingen met Miss Anita

Traditioneel zal op 30 juli 2014 weer de 76ste Acht van Chaam worden gereden. Het wielercriterium staat sinds april 2014 op de nationale lijst van cultureel erfgoed (link).






Om alvast wat in de stemming te komen, tonen wij enkele historische beelden van de afgelopen 75 jaar.

Verbouwing: medewerkers, vrijwilligers en toiletten

Vorige week, op 30 juni 2014, zijn we begonnen met de verbouwing. Wat is er in een week tijd veel werk verzet! Stichting Mooi Zo Goed Zo had veel van het overbodige interieur opgehaald, maar er bleef nog wat over. Daarvoor is Kringloopbedrijf La Poubelle ingeschakeld. Zij nemen graag goederen die geschikt zijn voor hergebruik over van particulieren en organisaties. Deze krijgen een plek in hun winkel en vinden zo hun weg naar een tweede huis. Regionaal Archief Tilburg steunt dit initiatief en doet hier dan ook graag aan mee. Op 4 juli stond La Poubelle aan de deur en onder tropische temperaturen werd alles meegenomen wat hergebruikt kon worden.

De verbouwing gaat in drie fases, zodanig dat alle medewerkers gewoon aan het werk kunnen blijven. Hierdoor kan de dienstverlening nog enigszins doorgaan, maar alleen voor gemeenten en mensen die dringend een bouwtekening nodig hebben. Voor alle andere bezoekers en vrijwilligers is dat onmogelijk omdat we gewoon de ruimte niet hebben. Veel van onze vrijwilligers (71 in totaal) zijn zó gemotiveerd dat ze absoluut door willen werken! Daarom werken tientallen vrijwilligers twee dagen in de week in de bibliotheek van onze collega’s van het TextielMuseum, die daar alle medewerking aan gaven. Daarvoor onze hartelijke dank!

In totaal zijn tijdens de verbouwing nog 21 medewerkers werkzaam in het pand van de Kazernehof. Ze zijn verdeeld over slechts vijf kamers en dat vraagt natuurlijk veel aanpassingsvermogen en begrip van het personeel. Vooral als er nog eens tientallen bouwvakkers werken, die boren, spijkeren, frezen, opbouwen en afbreken. Voor degenen die wel eens een verbouwing hebben meegemaakt weten dat er dan ook muziek is, afkomstig uit echte bouwradio’s. Zo ook hier, waardoor alle medewerkers de hele dag kunnen ‘genieten’ van de muziek. Het geluid dendert zo de kamers binnen, maar gelukkig zitten de kamerdeuren er nog in!

Wat is er al gebeurd? In de Studiezaal is inmiddels een wand gezet en zijn de balie en het tapijt eruit gesloopt. Op sommige plekken zat het tapijt zo vast dat dit alleen met veel water losgeweekt kon worden. Dus de brandslang erop, waardoor het een natte boel werd. Gelukkig konden we dit zelf doen en hoefde de Brandweer deze keer niet te komen….
Vervolgens is in het oude magazijn een wand geplaatst, waarmee de nieuwe garderoberuimte in de maak is. Tegelijkertijd zijn er ook zeven kantoorruimten onder handen genomen. De stukken plafond en tapijt vlogen daar om je oren. Door een stofgordijn in de gang hadden de medewerkers van het archief er geen last van. Na het opruimen konden de schilders hun gang gaan en inmiddels zijn al vijf ruimten voorzien van een nieuwe verflaag. Maar dat is nog niet alles, want ook aan de toiletten voor medewerkers is een begin gemaakt en zijn nu voorzien van nieuwe tegels. Er is dus al veel werk verricht.

Over toiletten gesproken. De huidige medewerkers maken nu gebruik van de toiletten van de bezoekers, maar daar is ook al aardig wat gesloopt. Als eerste werd de verlichting weggehaald in het deel waar je je handen kunt wassen. Toch even zoeken zonder licht! In de kleine kamertjes zelf bleef de verlichting hangen, maar ligt wel het complete plafond eruit. Dat betekent dat je nu tegen enkele oorspronkelijke balken uit 1841 aankijkt, de tijd waarin dit gebouw werd gerealiseerd. Hoe zou Koning Willem II, die dit gebouw voor zijn troepen liet bouwen, het gevonden hebben dat er na ruim 170 jaar naar zijn balken gekeken wordt, terwijl wij onze behoeften doen?
Overigens is er wel een overeenkomst. Toen stonden er namelijk Koninklijke paarden naar de balken te kijken en nu doen de besten paarden van onze eigen ‘stal’ dat. Zie het als het beleven van een historische sensatie, maar dan anders! Wat kan een verbouwing toch unieke dingen opleveren.

Wil je de vorderingen van de verbouwing bijhouden, volg ons dan op Twitter, Instagram of Facebook. Daar plaatsen we regelmatig een update met foto’s.

Merovingische grafvelden en nederzettingen rond Tilburg

Merovingische beugelfibula met
vogelkoppen

Van 2 tot 5 juli werd er in het Leidse Rijksmuseum van Oudheden (RMO) het tweede –internationale- Dorestadcongres gehouden, The early-medieval Netherlands in an international framework. Het congres werd georganiseerd naar aanleiding van de tentoonstelling Gouden Middeleeuwen, ook te zien in het RMO, over de Nederlanden gedurende de Merovingische tijd. Uit deze periode (400-700 nChr.) zijn vrijwel geen geschreven bronnen beschikbaar. Voor informatie zijn wetenschappers afhankelijk van archeologische opgravingen. De opzet van het congres met veel korte presentatie gaf ruimte om verschillende invalshoeken te benaderen.

Voor een verbreding van kennis is het goed om bij aanverwante disciplines – zoals archeologie- te kijken en contacten te leggen. Ook archeologie houdt zich bezig met digitale duurzaamheid en de ontwikkeling van een e-depot, net als het archiefwezen. In het kader van het faciliteren en bevorderen van cultuurhistorisch onderzoek is het interessant om niet alleen geschiedenisstudenten aan te trekken, maar ook studenten uit andere disciplines. Archiefonderzoek hoeft namelijk niet alleen maar historisch te zijn, maar kan zich bewegen op een kruispunt van verschillende disciplines.

Het congres gaf een ander beeld van de periode die gewoonlijk wordt aangeduid als de ‘donkere middeleeuwen’, een tijd waarin de Romeinse beschaving helemaal verdwenen zou zijn en de bevolking onderdompelde in een periode van onwetendheid, armoede en onkunde. Het tegendeel was waar: juist de Merovingische periode was een tijd van bloei, rust en welvaart. Mensen waren gezonder en leefden langer dan in de periode daarvoor en daarna. Men was in staat om operaties uit te voeren en over grote afstanden zijn dezelfde soort kostbaarheden gevonden (munten, fibulae, kralen, juwelen, glas etc.) wat wijst op een bloeiende handel tussen verschillende gebieden. De inwerkingtreding van het Verdrag van Malta heeft een schat aan nieuwe informatie opgeleverd.

Detail kaart Merovingisch Nederland. (Annemarieke
Willemsen, 'Gouden middeleeuwen' p. 198)

In Brabant - ook in de omgeving van Tilburg- zijn Merovingische grafvelden en nederzettingen geweest: in Berkel-Enschot, Gilze, Goirle, Alphen-Kerkakkers en Alphen-Molenbaan. Dat levert een interessant en aanvullend beeld op van onze regionale geschiedenis.

Op de tentoonstelling is ook de in Oegstgeest gevonden Merovingenschaal te bewonderen.

We zijn begonnen met de verbouwing!!!

Na maanden van voorbereiding zijn we deze week van start gegaan met de intense verbouwing van Regionaal Archief Tilburg. Hierdoor zijn we sinds 23 juni al gesloten voor bezoekers en vrijwilligers wat tot 9 september zal duren. Het markante rijksmonument uit 1841 blijft aan de buitenkant intact, maar de binnenkant wordt volledig gemoderniseerd, natuurlijk met inachtneming van de monumentale status.

Oorspronkelijk gebouwd als paardenstallen van Koning Willem II werd het U-vormige pand aan de
Kazernehof later in de 19e eeuw in gebruik genomen door wollenstoffenfabriek BeKa tot 1967. In de jaren '80 werd het gebouw vervolgens verbouwd om het geschikt te maken als archief. In 1988 was de verbouwing gered en nam de archiefdienst haar intrek. Sindsdien is de binnenkant en het daarbij behorende interieur vrijwel niet gewijzigd. Al tijden waren er plannen om dit aan te passen aan de huidige wensen. Na ruim 25 jaar is het dan zover.

Omdat het interieur aangepast gaat worden, wordt bijna alles in het gebouw vervangen. Dit betekent dat veel spullen niet meer nodig zijn. Maar vernietigen is voor Regionaal Archief Tilburg een woord dat niet in onze woordenlijst staat, dus geven we het interieur dat niet terugkomt na de verbouwing gratis weg aan organisaties die het goed kunnen gebruiken.

De stichting Mooi Zo Goed Zo is de organisatie die dat allemaal heeft begeleidt. Mooi Zo Goed Zo heeft als doel om Tilburg leefbaarder te maken door wensen te realiseren die goed zijn voor de stad. Vrijwilligers steken de handen uit de mouwen en bedrijven, fondsen en organisaties helpen mee met materialen, deskundigheid en geld om die wens daadwerkelijk mogelijk te maken.
Regionaal Archief Tilburg heeft heel veel materiaal beschikbaar gesteld aan maar liefst 15 instellingen (!), waarbij Mooi Zo Goed Zo de verdeling op een uitstekende wijze heeft gecoördineerd. Dat gebeurde afgelopen vrijdag, 27 juni 2014, waarbij de instellingen hun bestelde materialen kwamen ophalen. De dankbaarheid die wij vervolgens terugkregen van al die instellingen is met geen pen te beschrijven. Daarom is dit zeker voor herhaling vatbaar. Hierbij wil ik dan ook de coördinator van de stichting Mooi Zo Goed Annemiek Hamers hartelijk danken.

Doordat hierdoor alle ruimten nu leeg zijn, is op maandag 30 juni meteen begonnen met het slopen van tussenwanden, plafonds, vloerbedekking etc. Ook de omgeving van de Kazernehof weet nu dat de verbouwing een feit is, want deze werd op 1 juli ingeluid met een bezoek van de brandweer. Met loeiende sirenes kwamen ze het terrein oprijden omdat het brandalarm was afgegaan. Inderdaad, niet als gevolg van een echte brand, maar vanwege verbouwingswerkzaamheden.
Kortom, we zijn begonnen!!


Wil je de vorderingen van de verbouwing bijhouden, volg ons dan op Twitter, Instagram of Facebook. Daar plaatsen we regelmatig een update met foto’s.

Gert-Jan de Graaf treedt aan als hoofd Regionaal Archief Tilburg

Regionaal Archief Tilburg verwelkomt op 1 september 2014 een nieuw hoofd. Gert-Jan de Graaf neemt vanaf die datum de leiding van dit moderne archief op zich. De Graaf komt daarmee de organisatie van de Stichting Mommerskwartier versterken. In deze stichting werken TextielMuseum, Stadsmuseum Tilburg en Regionaal Archief Tilburg nauw samen.

Gert-Jan de Graaf heeft als uitdagende taak om het archief voort te stuwen in de ontwikkelingen van (digitale) dienstverlening, e-depot en beheer van de collectie. De Graaf is van huis uit historicus en jurist en heeft een warme belangstelling voor geschiedenis in al zijn facetten. Hij kan voortborduren op een ruime ervaring als manager van non-profit organisaties en is bij uitstek deskundig op het gebied van informatievoorziening. Op dit vakgebied geniet hij onder meer bekendheid als hoofdredacteur van het vakblad Overheiddocumentatie (Od). Hij was directeur van een adviesbureau en werkte als interim-manager, projectleider, consultant, docent en coach. Hij is gewend te acteren in politieke organisaties en kijkt uit naar de kennismaking met bestuurders en medewerkers uit het werkgebied van het archief.

De Graaf wil vanuit zijn vakgebied bijdragen aan excellente dienstverlening, kwaliteitsverbetering en transparantie van de overheid, onder meer door uitbreiding van het gebruik van de nieuwste technologieën. Een speerpunt van heel andere aard is dat hij de medewerkers wil stimuleren in het ontplooien van hun talenten.
De start van zijn baan bij het archief valt vrijwel geheel samen met de heropening van het gebouw aan de Kazernehof. Het interieur van het archief wordt in de zomermaanden grondig aangepakt. De Graaf start dan ook in een gebouw met een eigentijdse look, passend bij de werkwijze en uitstraling van het archief.

De foto is van Ingeborg Biemans.

Even voorstellen: Stef Uijens.

Deze zomer gaat Stef Uijens, student boekwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam, bij Regionaal Archief Tilburg onderzoek doen naar het cartularium van de tafel van de Heilige Geest te Oisterwijk. Regionaal Archief Tilburg gaat de komende jaren actief op zoek naar masterstudenten en promovendi die wetenschappelijk onderzoek gaan doen in onze collectie. Stef, ook vrijwilliger bij de Charterbank, bijt het spits af.

“Mijn naam is Stef Uijens, 27 jaar. Ik ben geboren en getogen en Goirle maar woon nu, na eerst vier jaar in Utrecht gewoond te hebben, alweer vier jaar in Amsterdam. Momenteel volg ik twee masters: middeleeuwse geschiedenis en boekwetenschap en handschriftenkunde. Hiervan hoef ik enkel nog de scripties te schrijven. Na de zomer verwacht ik af te kunnen studeren. In de bachelor fase van mijn studie ontdekte ik dat ik het enorm leuk vind om bezig te zijn met originele documenten; om hieruit gegevens te halen die de basis vormen voor historisch onderzoek. Voor mijn bachelor scriptie ben ik ook al enkele malen naar Regionaal Archief Tilburg geweest. Omdat ik beter wilde worden in het lezen en transcriberen van oude teksten heb ik mij vervolgens als vrijwilliger aangemeld bij de Charterbank.

Toen ik een onderwerp zocht voor mijn eindscriptie van de master boekwetenschap en handschriftenkunde leek het mij dan ook interessant deze te schrijven op basis van een archiefstuk dat in het depot van Regionaal Archief Tilburg ligt. Uiteindelijk viel mijn keuze op het cartularium van de Tafel van de Heilige Geest te Oisterwijk . Dit cartularium ga ik voor mijn scriptie boek historisch onderzoeken. Boekwetenschap houdt zich bezig met het boek als fysiek object. Uit een boek valt enorm veel informatie te halen. Het is aan mij om die informatie eruit te halen. Het cartularium is bij uitstek geschikt hiervoor. Het is niet gerestaureerd en nog in originele staat. Met mijn scriptie wil ik onderzoeken waarom het cartularium eruit ziet zoals het dat doet. Welke keuzes zijn er gemaakt door de makers van het boek? .

Om deze vraag te kunnen beantwoorden ga ik eerst een uitgebreide beschrijving van het cartularium maken waarin ik alle aspecten analyseer. Je moet hierbij bijvoorbeeld denken aan een handenonderzoek, waarin ik wil achterhalen door hoeveel mensen het cartularium is geschreven. Een ander voorbeeld is papieronderzoek. Het cartularium is voor een deel op papier geschreven (wat onmiddellijk de vraag oproept: waarom?). Dit papier heeft een watermerk en moet dus te dateren en lokaliseren zijn. Ik richt me in het onderzoek ook op de functie die het cartularium gehad heeft, zoals de relatie tussen de inhoud van het cartularium en de vorm. Het cartularium is voor mij bij uitstek een case study waarin ik de in het afgelopen jaar geleerde technieken en methoden toe kan passen”.

Gezamenlijke chatavonden zijn succesvol!

In mei vertelden we al over de gezamenlijke chatavonden met het BHIC. Medewerkers van het Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC) en Regionaal Archief Tilburg beantwoorden vragen in de avonduren, na sluitingstijd van het archief. De archiefonderzoeker stelt via een chatvenster op de website van een specifiek archief zijn of haar vragen en krijgt meteen antwoord. BHIC en Regionaal Archief Tilburg hebben hiervoor de handen ineen geslagen. Via de chat kunnen vragen uit beide werkgebieden gesteld worden op één punt. Dit is uniek  in Nederland.

De afgelopen maanden werd er nog 'dubbel' gechat: iedere chatavond was er zowel iemand van het BHIC als van het archief in Tilburg tijdens de chat aanwezig. Zo kon van elkaar geleerd worden en kon uitgebreid kennis gemaakt worden met elkaars websites en zoekmogelijkheden. Vanaf deze week (1 juli) is de dubbele bezetting afgelopen en verzorgen de chatters van de beide archieven  de chaturen in hun eentje. We wensen ze veel succes! Maar dat komt helemaal goed na de succesvolle afgelopen maanden.

Het is best een spannende tijd voor beide archieven: BHIC lanceerde onlangs een nieuwe website en Regionaal Archief Tilburg heeft voor 10 weken de deuren gesloten vanwege een verbouwing. Bezoekers kunnen er dus niet op bezoek voor eigen onderzoek, reden om meer vragen via de chat te stellen.


De chaturen zijn: maandag tot en met vrijdag van 19.00 tot 22.00 uur. Via www.bhic.nl en www.regionaalarchieftilburg.nl is het chatvenster te gebruiken.

Tilburgse straatnamen in de Tweede Wereldoorlog

Bij het opruimen van een kast kwam een gestencild boekje tevoorschijn met daarin 25 handgetekende plattegrondjes van Tilburgse stadwijken. Het boekje te dateren op 1942/1943. Door wie het is uitgegeven wordt niet vermeld. In eerste instantie denk je aan de Luchtbeschermingsdienst, maar die organisatie kende wel wijk– en blokhoofden, en geen buurtschapshoofden waarvan in het boekje sprake is.

Buurtschapshoofden werkten voor de op nationaalsocialistische leest geschoeide Nederlandsche Volksdienst (NVD). Dit was een organisatie die in 1941 door de Duitsers was opgericht met als doel de talrijke organisaties in Nederland op sociaal-maatschappelijk terrein, zoals de kruisverenigingen, te vervangen. De NVD was nauw gelieerd aan de Stichting Winterhulp Nederland en zou hulp gaan bieden aan personen die volgens de rassenleer ‘waardevol’ waren. Invaliden, krankzinnigen en bejaarden behoorden daar vanzelfsprekend niet bij; zieken wel, mits zij ‘Ariër’ waren. De opzet van de Duitsers om via de NVD en de Winterhulp greep te krijgen op het sociaal-maatschappelijk werk in Nederland werd echter een mislukking.

Het bijzondere aan het hier genoemde boekje is dat er op de plattegrondjes straten staan waarvan de naam op last van de Duitsers gewijzigd was. Op 3 januari 1942 kwam er namelijk een bevel van het Generalkommissariat für Verwaltung und Justiz voor het veranderen van bepaalde namen. Straten, pleinen, parken, waterwegen, scholen, ziekenhuizen, etc. die vernoemd waren naar levende leden van het Koninklijk Huis moesten vervangen worden door ‘neutraal’ klinkende namen. Het boekje is waarschijnlijk het enige bestaande document waarop deze in Tilburg gewijzigde straatnamen zijn aangegeven.

In Tilburg ging het om vier straatnamen: Wilhelminapark (werd Noorderpark), Prinses Julianastraat (werd Badhuisstraat; is nu een deel van de Heuvelring), Julianapark (werd Goirkepark) en Beatrixhof. Laatstgenoemde straat kreeg aanvankelijk de naam Stevenzandshof, maar kort daarna werd de straat – op verzoek van de bewoners –toegevoegd aan de Van de Coulsterstraat. Het Beatrixhof was overigens niet vernoemd naar prinses Beatrix, maar naar de in Tilburg geboren Beatrix Back van Broekhoven (overl. 1532) die getrouwd was met jonkheer Gerbrand van Coulster.

De verordening van de Duitsers leidde ook tot verwijdering van de naam ‘Wilhelmina’ op de gevel van de openbare lagere school aan de Molenstraat. Alleen het woord ‘school’ bleef staan. Verder moest het gietijzeren hek om de Wilhelminaboom in het Wilhelminapark verdwijnen omdat zich in dat hek een medaillon van koningin Wilhelmina bevond.

Tot slot kreeg ook het Wilhelminakanaal een andere naam: ‘Kanaal van de Donge tot de Zuid-Willemsvaart’.
Na de bevrijding van Tilburg (27 oktober 1944) zijn de oorspronkelijke namen weer hersteld.

In diverse steden (o.a. Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Nijmegen) kregen ook straten die genoemd waren naar personen van joodse afkomst in de jaren 1942/43 een gewijzigde naam. In Tilburg gebeurde dat niet; daar behielden de Da Costastraat en de Jozef Israëlsstraat hun naam. Het is nog steeds niet bekend op grond van welke verordening de namen van naar Joden genoemde straten gewijzigd zijn. Wellicht bestond die verordening helemaal niet, en handelden sommige burgemeesters op eigen houtje. De Jong rept er in elk geval met geen woord over.


Tekst: Rob van Putten

Gebruikte literatuur:
· Regionaal Archief Tilburg. Archief 484. Inventaris van het archief van het gemeentebestuur van Tilburg, 1938-1985. Inv. nr. 3136.
· Dr. L. de Jong, Het koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog 1939-1945.