Nieuw op de website: zoeken naar foto's, kaarten ed.

Het zoeken in de fotodatabase is een veel gebruikt onderdeel van onze website. Daarom zetten we een zeer groot deel van de functionaliteit van deze database voort op de nieuwe website.

Het zoeken werkt op dezelfde manier met het invoeren van een zelfgekozen zoekterm die eventueel nog gespecificeerd kan worden met de diverse filters. Welke filters je hebt aangevinkt zie je naast het kopje 'actieve filters'. De layout van het foto-overzicht kun je veranderen door op een van deze drie icoontjes te klikken.

Er zijn wel een aantal toevoegingen aan de functionaliteit van de fotodatabase. Zo is het meteen mogelijk om de foto op het scherm te delen via e-mail, Facebook, Twitter en Pinterest.
Let er wel op dat je nu foto's 'pint' naar een link op de tijdelijke website. Als we definitief overgaan naar de nieuwe website, zullen de links naar foto's wijzigen. Je foto's op Pinterest hebben dan dus geen werkende links meer.

Daarnaast is de foto nu op groter formaat gratis te downloaden, voorheen was dit postzegelformaat. Deze mogelijkheden om te delen zijn een goede vervanging voor het aanmaken van een fotoalbum op onze website, een optie die niet terug zal komen.

Vals plat in Tilburg

Sinds kort is ‘Tilburg op de kaart’ uitgebreid met een kaart die behoort bij het in de jaren 1917-1920 ontworpen rioolplan van ir. J. de Jong. Een interessante bijkomstigheid is, dat op deze kaart in treden van een halve meter ook de maaiveldhoogten zijn weergegeven. Alle punten met gelijke hoogte zijn door (bruine) lijnen met elkaar verbonden. De kaart visualiseert daarmee wat veel fietsers al lang wisten: Tilburg is niet zo plat als een pannenkoek. Al op korte afstand kunnen er hoogteverschillen optreden van één tot anderhalve meter. Niet spectaculair, maar voldoende om het te kunnen ervaren.

Op het hoogste punt in het centrum van Tilburg staat de Heikese kerk (ruim 15 meter +NAP). Wie vanaf de kerk door de Bisschop Zwijsenstraat fietst, gaat door een voormalig beekdal en daalt daarbij bijna twee meter. Niet voor niets is de Piushaven aangelegd op de plek waar hij nu ligt.
De Heikese kerk staat overigens niet op het hoogste punt van Tilburg; dat bevindt zich bij het Willem II-stadion (ruim 16 meter + NAP). Het laagste punt van Tilburg moeten we zoeken in het uiterste noordwesten van de Reeshof (dat niet op deze kaart staat); daar is het nog geen zes meter boven NAP.


De kaart kan voor historici van belang zijn omdat die ook het reliëf weergeeft van de nog onbebouwde delen van Tilburg waar vanaf 1920 woonwijken en industrieterreinen aangelegd zijn. Lokale hoogteverschillen verdwenen toen veelal, omdat bij het bouwrijp maken van een stuk grond het terrein zoveel mogelijk op dezelfde hoogte gebracht wordt.
Beïnvloeding van de terreinhoogte vond overigens vroeger ook al plaats. Uit archeologisch onderzoek is gebleken dat al in de 13e eeuw na Chr. in de omgeving van Tilburg landbouwgrond geëgaliseerd werd. En verder zijn door eeuwenlange plaggenbemesting akkers soms wel tot een halve meter opgehoogd.

De basis van de kaart bestaat uit het ontwerp-rioolstelsel. De rioolbuizen, met elk een uniek nummer, zijn door dunne rode lijnen weergegeven. De geel omlijnde veelhoeken stellen de gebieden voor die op één specifieke rioolbuis afwateren. De oppervlakten van die gebieden (in hectare, weergegeven in zwarte cijfers) werden weer gebruikt voor het berekenen van de capaciteit van de leidingen.
Op de kaart zijn verder nog drie dikkere rode lijnen getekend die ter hoogte van de Missionarisstraat samenkomen. Deze lijnen markeren de natuurlijke waterscheidingen tussen de stroomgebieden van de Leij/Voorste Stroom, de Zandleij en de Donge, waarop Tilburg van oudsher afwaterde.
Bijzonder aan deze kaart is verder, dat als ondergrond niet de bestaande stadsplattegrond is gebruikt, maar de kaart uit 1916 met daarop de door ir. Rückert ontworpen uitbreidingsplannen, inclusief het ringbanenstelsel.
Wie de actuele hoogte van zijn of haar huis wil weten, heeft nu geen hoogtekaart meer nodig; het invullen van de postcode op de website van Actueel Hoogtebestand Nederland is voldoende.

Voor meer informatie over het rioolstelsel van Tilburg, zie:
Doremalen, Henk van, ‘Blauwsloten en riolen. Een milieu-historische studie over Tilburg en zijn rioolstelsel’, Tilburg 1993.

Tekst: Rob van Putten

Tilburgse straatnamen in de Tweede Wereldoorlog

Bij het opruimen van een kast kwam een gestencild boekje tevoorschijn met daarin 25 handgetekende plattegrondjes van Tilburgse stadwijken. Het boekje te dateren op 1942/1943. Door wie het is uitgegeven wordt niet vermeld. In eerste instantie denk je aan de Luchtbeschermingsdienst, maar die organisatie kende wel wijk– en blokhoofden, en geen buurtschapshoofden waarvan in het boekje sprake is.

Buurtschapshoofden werkten voor de op nationaalsocialistische leest geschoeide Nederlandsche Volksdienst (NVD). Dit was een organisatie die in 1941 door de Duitsers was opgericht met als doel de talrijke organisaties in Nederland op sociaal-maatschappelijk terrein, zoals de kruisverenigingen, te vervangen. De NVD was nauw gelieerd aan de Stichting Winterhulp Nederland en zou hulp gaan bieden aan personen die volgens de rassenleer ‘waardevol’ waren. Invaliden, krankzinnigen en bejaarden behoorden daar vanzelfsprekend niet bij; zieken wel, mits zij ‘Ariër’ waren. De opzet van de Duitsers om via de NVD en de Winterhulp greep te krijgen op het sociaal-maatschappelijk werk in Nederland werd echter een mislukking.

Het bijzondere aan het hier genoemde boekje is dat er op de plattegrondjes straten staan waarvan de naam op last van de Duitsers gewijzigd was. Op 3 januari 1942 kwam er namelijk een bevel van het Generalkommissariat für Verwaltung und Justiz voor het veranderen van bepaalde namen. Straten, pleinen, parken, waterwegen, scholen, ziekenhuizen, etc. die vernoemd waren naar levende leden van het Koninklijk Huis moesten vervangen worden door ‘neutraal’ klinkende namen. Het boekje is waarschijnlijk het enige bestaande document waarop deze in Tilburg gewijzigde straatnamen zijn aangegeven.

In Tilburg ging het om vier straatnamen: Wilhelminapark (werd Noorderpark), Prinses Julianastraat (werd Badhuisstraat; is nu een deel van de Heuvelring), Julianapark (werd Goirkepark) en Beatrixhof. Laatstgenoemde straat kreeg aanvankelijk de naam Stevenzandshof, maar kort daarna werd de straat – op verzoek van de bewoners –toegevoegd aan de Van de Coulsterstraat. Het Beatrixhof was overigens niet vernoemd naar prinses Beatrix, maar naar de in Tilburg geboren Beatrix Back van Broekhoven (overl. 1532) die getrouwd was met jonkheer Gerbrand van Coulster.

De verordening van de Duitsers leidde ook tot verwijdering van de naam ‘Wilhelmina’ op de gevel van de openbare lagere school aan de Molenstraat. Alleen het woord ‘school’ bleef staan. Verder moest het gietijzeren hek om de Wilhelminaboom in het Wilhelminapark verdwijnen omdat zich in dat hek een medaillon van koningin Wilhelmina bevond.

Tot slot kreeg ook het Wilhelminakanaal een andere naam: ‘Kanaal van de Donge tot de Zuid-Willemsvaart’.
Na de bevrijding van Tilburg (27 oktober 1944) zijn de oorspronkelijke namen weer hersteld.

In diverse steden (o.a. Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Nijmegen) kregen ook straten die genoemd waren naar personen van joodse afkomst in de jaren 1942/43 een gewijzigde naam. In Tilburg gebeurde dat niet; daar behielden de Da Costastraat en de Jozef Israëlsstraat hun naam. Het is nog steeds niet bekend op grond van welke verordening de namen van naar Joden genoemde straten gewijzigd zijn. Wellicht bestond die verordening helemaal niet, en handelden sommige burgemeesters op eigen houtje. De Jong rept er in elk geval met geen woord over.


Tekst: Rob van Putten

Gebruikte literatuur:
· Regionaal Archief Tilburg. Archief 484. Inventaris van het archief van het gemeentebestuur van Tilburg, 1938-1985. Inv. nr. 3136.
· Dr. L. de Jong, Het koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog 1939-1945.

We gaan weer aan de slag met kaartmateriaal!

Ontdekkingen in onze collectie, we zijn er dol op! Groot was dan ook de vreugde toen Rob van Putten een bijzondere kaart van Tilburg uit 1907 'ontdekte'. Deze kaart hadden we nog niet sterk op ons vizier, maar dat veranderde snel. Rob inventariseert een grote verzameling kaarten in onze collectie, als voorbereiding op de digitalisering ervan.


De kaart geeft Tilburg in 1907 weer en is met de hand getekend en ingekleurd. Als een bruuske lijn door het geheel is het Wilhelminakanaal erdoorheen getekend. Dat stond in 1907 in de planning, maar was nog niet gegraven (de voltooiing was pas in 1923). Na de kaart beschreven te hebben is deze naar restauratieatelier De Tiendschuur gegaan en zeer binnenkort wordt deze kaart bij Picturae gedigitaliseerd. Picturae digitaliseerde eerder al de Kaart van Zijnen en heeft dus ervaring met het digitaliseren van dergelijk groot materiaal.

In restauratieatelier De Tiendschuur

De kaart uit 1907 komt op een zuurvrije rol van etafoam in een aparte doos. In deze doos, van 2,5 meter breed x 0,30 cm hoog, komt de kaart te hangen (niet te liggen!). In de binnenkant van de rol komen de stokken die aan de kaart vastzaten. Ze worden erbij bewaard, maar zijn dus wel losgehaald. Met de stokken aan de kaart was deze niet te digitaliseren.

In totaal gaan circa 40 kaarten naar De Tiendschuur voor restauratie en conservering. Of eigenlijk zijn het niet alleen kaarten. In deze te digitaliseren verzameling zitten ook plattegronden, affiches, bouwtekeningen, oorkonden, tekeningen, allemaal uit de gemeenten Tilburg, Goirle en Oisterwijk.



Daarnaast is er nog een verzameling van zo'n 40 kaarten en tekeningen die door onze behoudsmedewerker Chris Latumahina in goede staat zijn bevonden. Ze moeten alleen allemaal uit de passe-partouts gehaald worden om te worden gedigitaliseerd.

De materialen in deze selectie variëren sterk: we zien papier, vloeipapier, gepatte linnen (een glad materiaal dat architecten vroeger gebruikten), calques (semi-transparant materiaal, waarop afbeeldingen zijn geprint, wordt snel geel, breekbaar). Deze calques worden ook nu nog gebruikt. Als we dit nu niet digitaliseren, valt het een keer helemaal uit elkaar en zijn we te laat. Ook is er materiaal met een glimmende laag. Daarop kan met inkt geschreven worden, die daarna weer weg gekrast kan worden om verbeteringen in een bouwtekening aan te brengen. We zoeken nog naar de officiële naam van dit materiaal. Iemand die het weet?

Bijzonder is de hoogtekaart van Tilburg uit 1920. De stad lijkt een wiskundig lijnenspel te zijn geworden met gele hoekige lijnen en zwarte ronde lijnen, die de hoogte aangeven. Die kaart verklaart waarom sommige delen van Tilburg wel eens onder water liepen. In een latere blogpost vertelt Rob van Putten meer over deze kaart.


Tekst: Chris Latumahina en jojanneke van Zandwijk
Foto's: De Tiendschuur en Jojanneke van Zandwijk

Oudste Tilburgse molenkaart uit 1670 ontdekt !

 

Bron: Stadsarchief s-Hertogenbosch, ORA, Civiele Procesdossiers 1670 [onbekende roldatum/ zonder code / geen opschrift]:

 

Het is van alledag dat mensen een meningsverschil hebben over rechten en plichten. In 1670 hebben Franciscus Dominicus van den Velde en Jan Adriaens van Spaendonck een geschil over de betaling van geld. Het geschil wordt in hoger beroep behandeld bij de schepenbank van ’s-Hertogenbosch, na eerdere behandeling door de schepenbank in Tilburg. Dit archief wordt bewaard bij het stadsarchief aldaar.  Wat uniek is aan de zaak dat er een plattegrond in de procesdossiers bewaard is gebleven, die laat zien hoe de Veldhovense windmolen en rosmolen aan het Molenpad in Tilburg waren gesitueerd. Valentijn Pacquay ontdekte de kaart tijdens de inventarisatie van het omvangrijke Bossche schepenbankarchief.

De Veldhovense molen wordt in 1338 al gemeld in oude bronnen. Het was een leengoed van de familie Back. In 1927 is de molen gesloopt.  De Veldhovense molen bestond uit een standaard molen, een rosmolen en een molenhuis. De naam Rosmolenplein herinnert nu  nog steeds aan deze gebouwen.

Franciscus Van den Velde eist van Van Spaendonck geld voor het gebruik van de grond. De kaart is gebruikt voor de verdediging van Van Spaendock tegen deze eis.

Het Stadsarchief ’s-Hertogenbosch was ons zeer behulpzaam en heeft de kaart laten reproduceren.

Voor wie verder wil lezen over molens in Tilburg blijft het molenboek van Ad Vorselaars en Jan Scheirs een aanrader.

 

Wandelen en dwalen langs de Oisterwijkse vennen

Oisterwijk is van oudsher een toeristische trekpleister. Het wandelen langs de vennen in de natuurgebieden was en is een geliefde vrijetijdsbesteding, zoals prachtig verwoord in de uitgave 'Ge wordt geïnviteerd naar Oisterwijk' te komen. Het Archief ontving onlangs twee oude wandelkaarten uit 1933 en een uit 1941.

Fragment van de kaart uit 1933

De wandelkaart uit 1933 (link) bevat ook promotie. Routes naar het Kolkven, Voorste Goorven, Witven, Van Escheven, Staalbergven, Belversven zijn duidelijk aangegeven.

De reclame uit die tijd op de achterzijde van de kaart is illustratief voor die tijd. Pension Lissabon aan de Heisteeg naast het Essche Ven heeft een uitstekende keuken. Hotel café restaurant De Nederlander op de hoek Stationsstraat/ Lind van uitbater M. van Velthuijsen heeft een autogarage. Winkelier Fassaert aan De Lind verkoopt naast fijne bonbons ook medicinale wateren. Hotel Adriaan Poirters aan de Dorpsstraat 37 heeft een gezellige keuken. Groot Speyck is ook geschikt voor grote gezelschappen.

Suikerzakje Adriaan Poirters

Vrijwel tegelijkertijd bereikte ons een kaart uit jaar 1941, vervaardigd door Drukkerij en Boekhandel Oisterwijk.

Fragment van de kaart uit 1941

Deze kaart beperkt zich tot de topografie, zonder reclame van de pensions. Zelfs de Israëlitische begraafplaats wordt in 1941 nog vermeld. Om de kaart in het geheel te zien kunt u op deze link klikken.

Veel is in vijfenzeventig jaar veranderd in het 800 jarige Oisterwijk, maar niet de schoonheid van de vennen in de natuur.

Programma 12 mei: Tilburg op de Kaart

Morgen, zaterdag 12 mei, presenteren we Tilburg op de Kaart. Luud de Brouwer laat op het grote scherm zien hoe het werkt en wat de vele mogelijkheden zijn.
Na de presentatie is het mogelijk een korte wandeling door het centrum van de stad te maken, met de mobiele versie van Tilburg op de Kaart als leidraad. Deze mobiele versie werkt gewoon met de browser van de smartphone. Je hebt natuurlijk wel een internetabonnement nodig en je moet de browser toestaan om je locatie vast te leggen. Dan kan de mobiele versie van Tilburg op de Kaart je informatie geven op of dichtbij de plaats waar je dan staat.

Als je dat op een nog modernere manier wilt, gebruik dan de Layarversie van de website. Je hebt daarvoor wederom een smartphone nodig met internetabonnement en de software van Layar op je telefoon. Als je die hebt geïnstalleerd, dan kun je gaan zoeken naar geschikte toepassingen. Zoek je op Tilburg dan is één van de resultaten de Layarversie van Tilburg op de Kaart. Die is herkenbaar aan het logo dat hier naast staat. Layar is software die augmented reality biedt. De software maakt gebruik van de camera van je telefoon en plaatst daar de punten in die in Tilburg op de Kaart staan.
Goed voorbereid op pad? Download dan alvast de Layarapp. Voor de mobieleversie is het niet nodig een app te downloaden. Daarmee zijn er genoeg manieren om Tilburg op de Kaart te gebruiken waar en wanneer je maar wilt! Veel plezier!


Presentaties starten om 12.00, 13.00, 14.00 en 15.00 uur

Korte wandelingen in het centrum starten om 12.30, 13.30 en 14.30 uur vanuit het archief

Tilburg op de Kaart, een virtuele tocht door de tijd

Tilburg is een jonge stad, met een oude geschiedenis. De ontwikkeling van kleine dorpskernen naar een volwassen stad heeft zich de afgelopen 150 jaar afgespeeld. Dat dit alles zo kort geleden gebeurde, maakt de geschiedenis van de stad haast tastbaar. Op 12 mei 2012 lanceert Regionaal Archief Tilburg een website waarop die tastbaarheid nog eens versterkt wordt: Tilburg op de Kaart.

Tilburg op de Kaart haalt gegevens van het hedendaagse Tilburg uit Google Maps en Google Streetview. Die gegevens worden gekoppeld aan de lijst van Rijksmonumenten en aan databanken van het archief zoals BeeldOnline met historische foto´s en de TilburgWiki met historische informatie. Er is bijvoorbeeld van elke straat een beschrijving uit de TilburgWiki op te roepen.
Verbindende factor zijn de plattegronden van Tilburg, daterend van 1760 tot nu. De oudst bekende kaart is de Kaart van Zijnen uit 1760. De nieuwste kaart is die van Google. In Tilburg op de Kaart is het mogelijk een oude kaart ‘over’ een moderne te leggen. Daarbij is het mogelijk over punten in de stad informatie op te vragen uit de TilburgWiki, oude foto´s erbij te zoeken in BeeldOnline en de hedendaagse plek via Streetview te bekijken. ‘Live plukken en presenteren’, zo kun je het zien.


In Tilburg op de Kaart zijn de plattegronden en oude kaarten transparant over elkaar heen te leggen. Geo-refereren is daarbij van groot belang, zodat geografische punten op elke kaart op dezelfde plek en op dezelfde schaal gepresenteerd worden. Het was spannend of de oude kaarten juist getekend waren. Dat bleek behoorlijk nauwkeurig het geval. De structuur van de stad uit 1760 past daardoor goed over het huidige stratenplan. De gebruiker kiest zelf welke kaarten te zien zijn, transparant of niet. Als een soort reis door de tijd is de ontwikkeling van de stad te volgen. Verrassend daarbij is de extra informatie die vanuit de TilburgWiki, BeeldOnline en de lijst van Rijksmonumenten is op te vragen.

Het archief plukt nu de vruchten van vijftien jaar investeren in digitaliseren. De software van Erfgoed op de Kaart is niet nieuw, andere steden gebruiken deze al. De koppeling van verschillende databanken binnen Tilburg op de Kaart is wel uniek in Nederland. De filosofie van het archief is: informatie plaatsen op één plek en van daaruit gekoppeld gebruiken door andere applicaties. En ook: de inhoud van onze databases delen, laten gebruiken, doorsturen naar anderen. Het delen vanuit Tilburg op de Kaart kan eenvoudig via sociale media. Naast de webversie komen ook een mobiele en een Layarversie beschikbaar.

Tilburg op de Kaart
Presentaties op zaterdag 12 mei van 12.00, 13.00, 14.00 en 15.00 uur
Korte wandeling in het centrum van 12.30, 13.30 en 14.30 uur vanuit het archief

www.tilburgopdekaart.nl

Basisschool op bezoek in Regionaal Archief Tilburg

Het is dinsdagochtend 18 januari en een groep leerlingen groep 7 van de Tilburgse Prins Bernhardschool volgt een educatief programma over de Groei van de stad Tilburg. Dit programma is onlangs ontwikkeld in het archief en laat leerlingen zien hoe de stad is gegroeid in de afgelopen eeuwen. Voor leerlingen die in Tilburg wonen is het heel herkenbaar, omdat de geschiedenis van hun eigen wijk of straat duidelijk wordt. In het onderzoekscentrum, de educatieruimte en bij de grote kaart van Tilburg in de hal van het archief wordt druk gezocht en overlegd over de informatie die ze vinden.
 Heel leuk om te zien!

Nieuwste stadsplattegrond Tilburg anno 2010

Hoe de stadsvorm van Tilburg zich vanaf 1755 ontwikkelde is prachtig te zien via deze link op de website van het Regionaal Archief Tilburg. Een nieuwste kaart kan daaraan worden toegevoegd, het team Geo Informatie heeft in 2010 een hele nieuwe kaart gemaakt.

De nieuwe plattegrond is weergegeven op een schaal 1:10.000. Hierdoor zijn kleine details als straatnamen goed te lezen. De kaart is dan ook relatief groot, ongeveer 2 meter breed en 1,30 meter hoog en gedrukt op een harde ondergrond. Bijzonder is dat je op de kaart met whiteboardstiften kunt schrijven. Op de kaart staan niet alleen grafische data (de kaart zelf) maar ook administratieve data, zoals horeca en winkels.

Wil je de nieuwe kaart ook eens bekijken, hij hangt te pronken bij de collega's van het Onderzoekerscentrum.

Open Monumentendag, 12 en 13 september

De Open Monumentendag (12 en 13 september 2009) staat in het teken van: `Op de kaart`. Udenhout zet zich op zaterdag 12 september op de kaart, Berkel-Enschot en Tilburg op 13 september.

Regionaal Archief Tilburg zal voor de zondag het centrale informatiepunt zijn. In het archief worden diverse activiteiten georganiseerd: zo is er een presentatie van cultuurhistorische verenigingen van Tilburg, een demonstratie landmeten evenals een presentatie van het GIS, Gemeentelijk Informatie Systeem. Regionaal Archief Tilburg en Stadsmuseum Tilburg organiseren een tentoonstelling ‘Tilburg op de kaart’, waarin Tom America zijn project ‘ Wijkpraat’ zal laten horen. ‘Tilburg op de T’ is aanwezig met de inmiddels bekende SRV-wagen.

Deelnemers aan de Open Monumentendag kunnen bij Regionaal Archief Tilburg starten met de wandelroute door de binnenstad.

Verder is hier de brochure verkrijgbaar met alle informatie over de Open Monumentendag in de gemeente Tilburg. In veel opengestelde monumenten wordt de geschiedenis op een bijzondere wijze belicht. Zo staat heel monumentaal Tilburg op de kaart.

Adres: Kazernehof 75, 5017 EV Tilburg

Openingstijden: zondag 13 september 9.30 tot 17.00 uur.