Sinds kort is ‘
Tilburg op de kaart’ uitgebreid met een kaart die behoort bij het in de jaren 1917-1920 ontworpen rioolplan van ir. J. de Jong. Een interessante bijkomstigheid is, dat op deze kaart in treden van een halve meter ook de maaiveldhoogten zijn weergegeven. Alle punten met gelijke hoogte zijn door (bruine) lijnen met elkaar verbonden. De kaart visualiseert daarmee wat veel fietsers al lang wisten: Tilburg is niet zo plat als een pannenkoek. Al op korte afstand kunnen er hoogteverschillen optreden van één tot anderhalve meter. Niet spectaculair, m
aar voldoende om het te kunnen ervaren.
Op het hoogste punt in het centrum van Tilburg staat de
Heikese kerk (ruim 15 meter +NAP). Wie vanaf de kerk door de Bisschop Zwijsenstraat fietst, gaat door een voormalig beekdal en daalt daarbij bijna twee meter. Niet voor niets is de Piushaven aangelegd op de plek waar hij nu ligt.
De Heikese kerk staat overigens niet op het hoogste punt van Tilburg; dat bevindt zich bij het Willem II-stadion (ruim 16 meter + NAP). Het laagste punt van Tilburg moeten we zoeken in het uiterste noordwesten van de Reeshof (dat niet op deze kaart staat); daar is het nog geen zes meter boven NAP.
De kaart kan voor historici van belang zijn omdat die ook het reliëf weergeeft van de nog onbebouwde delen van Tilburg waar vanaf 1920 woonwijken en industrieterreinen aangelegd zijn. Lokale hoogteverschillen verdwenen toen veelal, omdat bij het bouwrijp maken van een stuk grond het terrein zoveel mogelijk op dezelfde hoogte gebracht wordt.
Beïnvloeding van de terreinhoogte vond overigens vroeger ook al plaats. Uit archeologisch onderzoek is gebleken dat al in de 13e eeuw na Chr. in de omgeving van Tilburg landbouwgrond geëgaliseerd werd. En verder zijn door eeuwenlange plaggenbemesting akkers soms wel tot een halve meter opgehoogd.
De basis van de kaart bestaat uit het ontwerp-rioolstelsel. De rioolbuizen, met elk een uniek nummer, zijn door dunne rode lijnen weergegeven. De geel omlijnde veelhoeken stellen de gebieden voor die op één specifieke rioolbuis afwateren. De oppervlakten van die gebieden (in hectare, weergegeven in zwarte cijfers) werden weer gebruikt voor het berekenen van de capaciteit van de leidingen.
Op de kaart zijn verder nog drie dikkere rode lijnen getekend die ter hoogte van de Missionarisstraat samenkomen. Deze lijnen markeren de natuurlijke waterscheidingen tussen de stroomgebieden van de Leij/Voorste Stroom, de Zandleij en de Donge, waarop Tilburg van oudsher afwaterde.
Bijzonder aan deze kaart is verder, dat als ondergrond niet de bestaande stadsplattegrond is gebruikt, maar de kaart uit 1916 met daarop de door ir. Rückert ontworpen uitbreidingsplannen, inclusief het ringbanenstelsel.
Wie de actuele hoogte van zijn of haar huis wil weten, heeft nu geen hoogtekaart meer nodig; het invullen van de postcode op de website van
Actueel Hoogtebestand Nederland is voldoende.
Voor meer informatie over het rioolstelsel van Tilburg, zie:
Doremalen, Henk van, ‘Blauwsloten en riolen. Een milieu-historische studie over Tilburg en zijn rioolstelsel’, Tilburg 1993.
Tekst: Rob van Putten
