[Nathan Mnjama. Photo: Francis Vlieghe. Copyright: VVBAD]
In die jonge landen, jonge democratieën, zouden de archieven een rol kunnen vervullen bij het opbouwen van een Nationale Identiteit, natievorming.
Jonge staten kampen met een gebrek aan archieven en hebben vaak ook geen traditie om archieven te bewaren. Nathan Mnjama (Botswana/Kenya) sprak op dinsdag over de problemen die daardoor bestaan op het Afrikaanse continent. De archieven die er zijn, zijn opgemaakt door de voormalige koloniale overheersers en bevatten nauwelijks informatie over de bewoners van het land, of de geschiedenis van het land. Bovendien zijn hele delen van die archieven mee terug gegaan naar het land van de kolonisator nadat een kolonie onafhankelijk werd. Dat levert een gebrekkige archiefcollectie op.
De geschiedenis van het land en de bewoners is vaak vastgelegd in gezangen of verhalen. Die zijn nooit op de een of andere manier vastgelegd, behalve in het geheugen van de vertolkers. De tribale samenleving in Afrika maakt het lastiger om daar actief verhalen te verzamelen. Je bent daar eerder lid van een stam dan van een land.
Er zijn allerlei initiatieven om alsnog die verhalen vast te leggen op audio en/of video, maar dat is een moeilijke taak. Het is noodzakelijk om de initiatieven te intensiveren. Ook in Afrika loopt de verhaalcultuur gevaar en gaat daarmee belangrijk informatie over identiteit van mensen en stammen verloren. In die verhalen staan vrienden en vijanden opgesomd, maar ook regels over wie je wel en niet mag trouwen etc.
Aan de andere kant staan de voormalige koloniale machten die in eigen land soms meer archiefmateriaal over de voormalige kolonie hebben dan de zelfstandige koloniën bezitten. We hebben daar in Nederland een mooi voorbeeld van met het archief van de Verenigde Oostindische Compagnie. Met name over de vroege geschiedenis, uit de 17de en 18de en 19de eeuw, zit daar veel kennis in over volkeren, topografie, flora en fauna.
Mnjama concludeerde dat archieven wel degelijk bruikbaar zijn om te helpen een natie te bouwen, om inhoud te geven aan een nationale identiteit als de tekortkomingen in de archiefcollectie en archieftraditie maar in ogenschouw worden genomen. Actief beleid om hiaten op te vullen verdient alle aandacht om de rol van de archieven in dit proces te versterken.
[Trudy Huskamp Peterson. Photo: Francis Vlieghe. Copyright: VVBAD]
Trudy Huskamp Petersen belichtte als afsluiting van de eerste congresdag een soort neo-kolonialisme dat universiteiten en andere onderzoekscentra, soms ook archieven, uitoefenen in de Derde Wereld. In het kader van hun onderzoeksprojecten digitaliseren zij archieven of bestanddelen daaruit en plaatsen die vervolgens online op de website van hun instelling. Dat lijkt allemaal prachtig, de bronnen netjes openbaar en beschikbaar. Maar er zit een keerzijde aan.
Soms zijn die bronnen alleen voor "serieuze" onderzoekers beschikbaar. Voor het archiefdienst waarvan de bronnen zijn gedigitaliseerd betekent dat domweg dat ze niet meer beschikken over hun eigen materiaal. Het betekent vaak ook dat het archief in kwestie niet of nauwelijks meer wordt geraadpleegd in de oorspronkelijke bewaarplaats waardoor ze in hun verantwoording naar hun overheid niet kunnen aantonen dat die archieven wel degelijk gebruikt worden. Zo kan een digitaliseringsactie die in zichzelf goed bedoeld is, er toe leiden dat de archiefdienst minder geld ontvangt vanwege teruglopende bezoekersaantallen. Daardoor kunnen archiefinstellingen hun rol minder goed ontwikkelen terwijl er vaak nog heel veel werk te verzetten is.
Ze betoogde dat de afspraken tussen onderzoeksinstituut en archiefinstelling dringend aan verbetering toe waren en er meer begrip moet komen voor de situatie in de ontwikkelingslanden.
De eerder genoemde Nathan Mnjama reageerde op haar presentatie met instemming en vertelde en passant dat er in Afrika nog 500 onderzoekspublicaties niet zijn ontvangen, die bij het toelaten van de onderzoekers in de archieven wel zijn beloofd.
[Aanvulling: zie ook de discussie over dit laatste onderwerp die Tom Cobbaert startte op Archief 2.0]
Geen opmerkingen:
Een reactie posten