'Als je betaalt komen we niet plunderen': sauvegarde van Leicester uit 1586




sauvegarde uit 1586

Afgelopen vrijdag werd er een charter aangevraagd in de studiezaal: een bijzondere gebeurtenis omdat dit unieke bronnenmateriaal vrijwel nooit naar boven gehaald wordt.
De onderzoeker in kwestie was Han Verschure, die bezig is aan een boek over de historie van Dongen. Het is zijn taak om o.m. de Tachtigjarige Oorlog te beschrijven

Eén heel bijzondere bron vond hij in het dorpsarchief van Oosterhout: een charter waarin een sauvegarde is opgetekend. In de jaren tachtig van de zestiende eeuw was de Baronie in Spaanse handen. Voor Staatse (zeg voor het gemak maar even Nederlandse) leger was dat dus vijandelijk gebied waar dat leger onbarmhartig huis kon houden, want de grenzen waren niet bepaald onoverkomelijke hindernissen . De bevolking van de Baronie kon brandschatting en beroving voorkomen door bij dat vijandelijke leger een sauvegarde te kopen. Dit hield in dat tegen een fikse maandelijkse vergoeding de commandant van een leger beloofde het dorp of de dorpen te beschermen tegen allerlei overlast. Alles waar dat leger zich aan diende te houden om de bevolking in vrede te laten leven werd er in beschreven.

Het charter uit het Oosterhoutse archief is zo belangwekkend omdat het verstrekt is door de graaf van Leicester (voordat Maurits de leiding van het Staatse leger kreeg). Leicester was enige tijd landvoogd namens koningin Elisabeth van Engeland. Die was aangezocht als soeverein van de Opstandige gewesten. Nadat onder leiding van Willem van Oranje de koning van Spanje aan de kant geschoven was, moest er namelijk een ander staatshoofd komen. Een land kon, naar de ideeën van de zestiende eeuw, echt  niet zonder koning of een soortgelijk vorstelijk personage. De zoektocht naar zo’n soeverein leidde tot een paar mislukte experimenten (waarvan Elisabeth met landvoogd Leicester er dus een was) voordat de Opstandige gewesten als “Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden” een nieuwe staatsvorm introduceerden.

Via dit prachtige charter kan weer een tipje van de grauwe sluier van Dongens verleden worden opgelicht, omdat het dorp met name in het stuk vermeld staat. De zwaar geteisterde dorpen en het Staatse leger waren blijkbaar tevreden, want toen Maurits in 1588 het roer van Leicester had overgenomen, smeekten de dorpen weer om een sauvegarde.

Met dank aan Han Verschure.