Volksfiguur "Zot Joke" en meer nostalgie uit de 70's

Enige weken geleden zijn er korte filmfragmenten geplaatst op YouTube, zonder daaraan veel publiciteit te geven. Verrassend genoeg werden de meeste fragmenten al veelvuldig bekeken en in sommige gevallen becommentarieerd. De informatie bij de beelden is nog verre van volledig en ieders kennis daarover is zeer welkom. Waar was het precies, wie staan er op de beelden, wat voor soort activiteit is er gefilmd...
Wie kan ons vertellen waarom frater Renadus gehuldigd werd? 

Het zijn opnamen van Tilburg, gewone en bijzondere momenten in de jaren 70. De vele sloopwerkzaamheden van kerken en fabrieken (Broekhoven II., Noordhoekse kerk, de Pieter van Doorn) die in die jaren plaatsvonden, worden getoond. Veel nostalgie: het BBA station en het Postkantoor (met de rode bestelbusjes), beelden van de Heuvelstraat, de Kruikenmarkt, Carnaval natuurlijk. Enkele bijzondere Tilburgers: Anna Snels (Koningswei) die haar 90ste verjaardag viert en "zot Joke", Jo den Hollander.   

Waarschuwing: de kwaliteit van de opnamen is zeker niet goed, de inhoud vergoedt.

Auteursrecht en 'alles voor iedereen'

Ondanks alle beschrijvingen, inventarissen, lijsten en toelichtingen die er in het verleden vervaardigd zijn, kun je in een archief altijd weer verrassende ontdekkingen doen. Voor de vele onderzoekers (en medewerkers) is dit vaak één van de vele drijfveren om zich in het onderzoek te storten.

Zo werd ik vorige week getroffen door de filmtitel:"onbekend"!(archiefnummer 419 DVD nr 94). Dat kan natuurlijk niet! Dus heb ik de film bekeken. Het bleek een kort, ontroerend amateurfilmpje te zijn: een vrouw (moeder/oma)in de tuin, een kinderwagen en twee spelende meisjes. Gegevens over het wie, waar, hoe en wat heb ik (nog) niet kunnen vinden. Nu is er een handige en eenvoudige manier om iets over dit filmpje te weten. Publiceer het op YouTube en vraag 'het publiek' er eens naar te kijken. In wezen een bewegende versie van de rubriek "Weerzien" in het Brabants Dagblad.



Dat ik dit filmpje op YouTube zet, heeft een riskant randje: immers de maker van een foto of een film (of een tekst) bezit het auteursrecht. En wel tot 70 jaar na zijn of haar overlijden. In de praktijk geldt dit auteursrecht voor een 'artistieke' prestatie, een amateurfilmpje zal minder problemen opleveren.

Archiefdiensten, en zeker ook het Regionaal Archief Tilburg, zijn een slag aan het maken om juist zoveel mogelijk bronnen online beschikbaar te stellen, liefst gratis. De onderzoeker kan de bronnen weer gebruiken voor onderzoek, presentaties, creatieve verwerking. Het idee daarachter is dat erfgoed van ons allemaal is. Maar lang niet al het materiaal dat een archiefdienst beheert (en dat geldt zeker voor het beeldmateriaal) is zo makkelijk te publiceren. Het auteursrecht zit dan een beetje in de weg. Daar wringt het. Natuurlijk is het voor de maker belangrijk dat hij of zij verdient en blijft verdienen aan een product. Voor instellingen als een archiefdienst is het echter vaak een onbegonnen puzzel om uit te zoeken wie de rechthebbende is. Immers het auteursrecht blijft gehandhaafd tot 70 jaar na het overlijden van de maker. In die tijd kan een hele trits kinderen en kleinkinderen rechtsopvolger zijn (die het soms ook nog oneens zijn).

Een handreiking voor dit probleem is de Creative Commons afspraak: de maker/rechthebbende publiceert het produkt foto, film, muziek, boek) en geeft toestemming het binnen bepaalde voorwaarden te (her-)gebruiken: met naamsvermelding, niet commercieel, etc.

Dit biedt nog geen oplossing voor de werken die ouder zijn en waarvan de rechthebbende (ook na uitgebreid onderzoek) niet bekend is. Beelden voor de Toekomst gaat hiervoor op 10 december een overeenkomst sluiten met Pictoright, de collectieve beheersorganisatie voor visuele makers in Nederland.

De collectie van Regionaal Archief Tilburg is tot nu toe niet dusdanig dat er grote licentiecontracten moeten worden afgesloten met een bedrijf als Pictoright. Hier proberen we zo zorgvuldig mogelijk met de rechten om te gaan, mocht blijken dat er op het bovenstaande filmpje of foto's die wij publiceren auteursrecht berust, dan vragen wij de rechthebbende vriendelijk contact met ons op te nemen.

Hergebruik: ook van kwetsbaar archiefmateriaal

Hergebruik van erfgoed: in de gebouwde omgeving is het een normaal verschijnsel. De Theresiakerk en de Hasseltse kerk zijn hiervan prachtige voorbeelden: beeldbepalende kerken die werden gerestaureerd en met zorg verbouwd tot een appartementencomplex of een wijkcentrum. Het gebruik wordt veranderd, de context ook. Het gebouw krijgt een nieuwe betekenis, zonder de oude helemaal te verliezen. Soms wordt de oude betekenis zelfs krachtiger, meer benadrukt: de in de loop der jaren 'verloren' geraakte stadsmuren, waterputten, begraafplaatsen worden door archeologen getraceerd en weer onder onze aandacht gebracht. Soms in de vorm van herstel, soms door het gebouw een andere functie te geven. Ik denk daarbij aan de grafheuvels op de Regte Hei bij Riel die het landschap een toevoegde waarde (terug) geven. Maar ook de waterput in Gilze, die alweer jaren als monument het centrum van het dorp siert.

Hergebruik van archiefmateriaal lijkt wat ingewikkelder: het gaat immers om unieke en kwetsbare documenten, die met zorg in de oorspronkelijke staat bewaard worden. Gelukkig bieden de kopieermogelijkheden van tegenwoordig volop mogelijkheden tot 'hergebruik', weliswaar niet van de kwetsbare originele documenten maar van kopieën. Omdat ook het Regionaal Archief Tilburg streeft naar zoveel mogelijk gebruik en hergebruik van de bronnen een voorbeeld dat mogelijk weer anderen inspireert.

De visie van  'Schatten van Brabant'  is dat door kunst en cultureel erfgoed met elkaar te verbinden een heel nieuw cultureel aanbod kan ontstaan. In het voorjaar van 2009 kregen een aantal Brabantse filmmakers opdracht een film te waarin oude beelden een nieuwe lading zouden krijgen: door de beelden zelf te gebruiken in een nieuwe context (found footage) of door de beelden te gebruiken als inspiratie voor nieuwe kunstuitingen. Afgelopen maandag werden in de Verkadefabriek in Den Bosch de zes korte films gepresenteerd. Beklemmend, confronterend, beeldend, vrolijk en zonder uitzondering: prachtige fotografie. Zeer de moeite waard om te gaan kijken als een van deze films bij u in de buurt vertoond wordt. Hier alvast een voorproefje van de enige 100% foundfootage film die vertoond werd: de film  Brabantstoet van Carine van Vugt.

27 oktober 1944

Gelukkig waren er in 1944 nog mensen die een filmrolletje hadden en het aandurfden om opnames te maken. H.P.L.J. Naninck (1901-1984)was zo iemand. Naninck werkte als procuratiehouder 32 jaar bij de firma G. Dröge en was in zijn vrije tijd een fervent amateurfilmer.

In 2007 ontving het Regionaal Archief Tilburg enkele archiefstukken uit zijn nalatenschap (archiefnummer 1297). Daar zat ook dit 8 mm filmpje bij. De opnamen van het vertrek van Duitse soldaten (op de fiets, te voet en tenslotte massaal per trein) en de ontvangst van de bevrijders in Tilburg zijn soms zelfs letterlijk van binnenuit gemaakt. De vertrekkende Duitsers en een kar volgeladen met huisraad, waarschijnlijk van een vluchtend NSB-gezin, werden zo te zien gefilmd door een slaapkamerraam.

Op YouTube is ook een 'trailer' te zien van de film 'De bevrijding van Tilburg'. Deze opnamen werden gemaakt door de bevrijders zelf: de oprukkende 15de Schotse Divisie.

Heel veel meer films en filmpjes!

Het is de volgers van dit blog vermoedelijk wel bekend dat inmiddels enkele digitale versies van films die het Regionaal Archief Tilburg beheert, te bekijken zijn op YouTube. Honderden kijkers zijn er inmiddels geweest en de stroom nieuwe filmpjes gaat gestaag door.
De nieuwste 'aanwinst' is het bovenstaande mooie 8 mm filmpje met beelden van een brandweerdemonstratie op het Stuivesantplein in Tilburg. Er moeten nog heel wat mensen rondlopen die zichzelf herkennen! Laat het weten, laat het weten.

Voor de langere films maken we gebruik van de Film- en Fotobank Noord Brabant (FFNB).
Sinds kort is daar de Tilburg-promotiefilm "Harmonie van een Gemeenschap" te bekijken. Een geweldig sfeervol tijdsdocument: zwart-wit beelden van de toen nog zeer devote en in opbouw zijnde provinciestad. Aan de hand van de lotgevallen van een aantal leden van een harmonie-orkest en van een pasgeborene wordt, in de vorm van een gespeelde documentaire, een impressie gegeven van Tilburg.

Behalve het beheren en zo goed mogelijk toegankelijk maken van de films, willen we ook een overzicht krijgen (en doorgeven aan u allen) van films die elders beheerd worden. Door b.v. links te maken op 'onze' YouTube pagina kunt u zo ook op een eenvoudige manier enkele Oosterhoutse films bekijken.

En, altijd op zoek naar meer..., kwam ik vandaag een heel nieuwe site tegen die voor alle filmliefhebbers interessant is. Open Beelden: is een initiatief van het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid in samenwerking met Stichting Nederland Kennisland. Op Open Beelden zijn bij lancering ruim 200 Polygoon-items afkomstig uit het archief van Beeld en Geluid te vinden. een
Aardig is dat hierop een grote hoeveelheid Polygoonjournaals op staan, waarvan wij als archiefdienst wel een enkele kopie hebben, maar waarmee we tot nu toe weinig konden doen, vanwege de copyrights die er nog op zitten. Via deze website Open Beelden wordt een ieder uitgenodigd er juist gebruik van te maken! (Open Source)
Nu nog op zoek naar voor deze regio interessante beelden. Al mag iedereen natuurlijk ook genieten van alle andere beelden.



Open Beelden is ontwikkeld in het kader van Beelden voor de Toekomst.

Mijn favoriete filmpje.

In het begin van deze eeuw (!) werden de films geconserveerd en gedigitaliseerd die door het Regionaal Archief Tilburg worden beheerd. Dat wil zeggen: de meeste films, filmpjes en filmfragmenten (een kleine 200) stonden daarmee vanaf 2001 op DVD. Bezoekers die de beelden wilden bekijken konden dat doen, liefst op afspraak, in het pand aan de Kazernehof. Tamelijk omslachtig en niet zo heel publieksvriendelijk, maar het was niet veel anders dan de oude manier van werken: de onderzoeker gaat naar de studiezaal van het archief, vraagt daar de stukken op en krijgt de stukken ter inzage.
Gelukkig voor de bezoekers (snackers en diepgravers) heeft het Regionaal Archief Tilburg inmiddels ook YouTube ontdekt: met enige regelmaat zet ik hier korte films op. De amateurfilmpjes van carnaval in de jaren 60 waren in september 2008 het eerst aan de beurt. Hoewel het nog lang geen carnaval was, waren er toch al snel meer dan 100 kijkers. Inmiddels hebben zo'n 6 à 700 mensen deze carnavalsimpressies aanschouwd.
Het archief bewaart dan ook juweeltjes die het waard zijn getoond te worden: De diesviering van het Odulphuslyceum in 1940 bijvoorbeeld, de opening van de Pellikaanhal in 1969. Het zijn misschien geen topkwaliteitfilms, maar wel zeer de moeite van het bekijken waard.

Vorige week heb ik mijn (voorlopig) favoriete filmpje aan YouTube toegevoegd: een voor veel Tilburgers dierbare herinnering aan de spoorwegovergang aan de Gasthuisring. Ik ben benieuwd of er mensen zijn die weten wanneer deze opnames gemaakt zijn, door wie misschien, waarom, wie er op staan? Ik verwacht reacties uit het hele land en ver daarbuiten!




Nog een mooie mogelijkheid die YouTube ons biedt is het leggen van relaties met ander filmmateriaal. Zo kwam ik het "Tilburgs Volkslied" tegen en de trailer van "Boom Roos Vis" en nog veel meer verrassende filmpjes die het bekijken waard zijn.
Gaat dat zien, gaat dat zien zou ik zeggen! En blijf vooral ook kijken, want er komt nog veel moois aan!

Found footage

Woensdag 20 mei: een prachtige dag, lekker zonnetje en toch geen spijt dat ik heel de dag in de "black-box" van de UvT heb doorgebracht. Een filmsmederij, georganiseerd door Schatten van Brabant en de Film- en Fotobank Noord- Brabant. Het werd een dag vol inspirerende ideeën van wat we de makers noemen en voorbeelden van tot nu toe verstopte beelden: zorgvuldig bewaard in de depots van de verschillende archiefdiensten..... maar ja, wie weet dat nou??

Found Footage: oud historisch beeldmateriaal hergebruiken in nieuwe producties. Oude opnamen (vaak van amateurs) in een nieuwe context leveren vaak verrassende standpunten op. De korte film "Eendjes voeren" van Eugenie Jansen leverde daarvan meteen het bewijs: eenvoudige opnamen van het altijd weer ontroerende beeld van kinderen die eentjes broodkruimels voeren, werden gekoppeld aan later ingesproken tekst waardoor het beeld en vooral het inzicht van de kijker kantelde. (Ik verklap het niet: dat doet geen recht aan de film. Ga zelf zoeken en kijken!)

De "founding father" van deze manier van documentaires maken, Ad van Liempt die het prachtige programma Andere Tijden bedacht, was de keynote spreker. Het geheim (een van de geheimen!) van dit programma is dat er altijd weer uniek materiaal gevonden wordt, letterlijk op zolders en in kelders. Soms zijn de beelden allang bekend, maar ziet iemand iets, wat anderen nog niet zagen: als voorbeeld gaf hij een opname van een bruiloft in Amsterdam waarbij Anne Frank toevallig een paar seconden bewegend in beeld is. Beelden die een andere of een indringer interpretatie van het verleden geven.

De enorme hoeveelheid beeldmateriaal die bij Beeld en Geluid bewaard wordt, is bij de filmers die zich met deze manier van werken bezig houden wel bekend. Filmers kunnen hier vaak vinden wat zij zoeken: veel Polygoonmateriaal en al die kilometers film door de omroepen geschoten worden hier goed bewaard en zijn ook goed toegankelijk. (Zo herinner ik me nog de Andere Tijden-uitzending over de eerste gewapende bankroof van Nederland die, JAWEL, in Tilburg plaats vond.) Een ander boeiend voorbeeld van Found-footage vond ik "Contractpensions" van Hetty Naaijkens-Retel Helmrich.

De "les" die we als archief van deze dag moeten leren, is dat we er niet zijn met het zorgvuldig beheren van het materiaal, maar het natuurlijk ook zo goed mogelijk toegankelijk moeten maken! Niet echt een nieuwe insteek dus, maar de tijd is rijp voor verbetering van de oude situatie, waarbij de onderzoeker dan naar het archief moet komen om de film op DVD te kunnen bekijken. Inmiddels zijn er veel meer mogelijkheden dan voorheen om de beelden te laten spreken: YouTube en Flickr hebben hun grote nut al bewezen. Als we alleen onze eigen kijkcijfers van de filmpjes die op YouTube staan bezien: 300 keer de opening van de Pellikaanhal en 400 keer de Diesviering van het Odulphus (met een beoordeling van 5 sterren!!) terwijl voorheen vrijwel niemand wist van het bestaan van die filmpjes...... zegt genoeg.

Ook de Film- en Fotobank Noord-Brabant, weliswaar iets lastiger zoeken en vinden, is als centrale toegang tot (op termijn) alle brabantse films en filmpjes een uitkomst. Filmers en andere "makers" zijn natuurlijk ook gewoon onderzoekers die gebaat zijn bij een goed beheerd, maar vooral goed toegankelijk archief. en aangezien deze onderzoekers met beeldmateriaal werken is een directe toegang tot dat beeldmateriaal de beste optie.

En natuurlijk hebben we deze dag de waarde en de kracht van soms heel gewone amateurbeelden kunnen zien: de moeite waard om dit aspect in het acquisitiebeleid mee te nemen!