Wat vertelt het document uit 1335 over Tilburg ?

Donderdagmiddag 14 maart 2013 vond bij het Regionaal Archief Tilburg de overhandiging plaats van het oudste document van Tilburg uit 1335 door het bisdom 's-Hertogenbosch. Jef van Gils, collega van het Tilburgse Archief en tevens werkzaam bij het bisdomarchief , had daar het bundeltje documenten ontdekt in de depots. We beseften direct dat het bijzonder was. Bij het Archief gekomen zijn de stukken direct naar het restauratieatelier De Tiendschuur gebracht, die de documenten op een voortreffelijke manier weer in een goede staat hebben gebracht. Na de restauratie konden we pas voor het eerst goed lezen en bekijken wat de inhoud nu was. In totaal bleken het 14 documenten te zijn vanaf 1335 tot 1559.

Rector Peijnenburg overhandigt het charter aan wethouder Marjo Frenk

Vorm
Het oudste stuk van dit bundeltje is geen groot document, het meet slechts 22 centimeter breed en 8,5 cm hoog. Het is een charter over Tilburg, een oorkonde op perkament waar belangrijke afspraken op staan. Om de afspraken nog meer betrouwbaarheid mee te geven, zijn aan het charter twee zegels gehangen, een van de abt van Tongerlo in bruine was en de andere van het convent van Tongerlo in groene was.

Inhoud
Maar wat vertelt ons het document? Samengevat schenkt de abt Walter Bac en convent van Tongerlo aan Bertout Bac een beemd (=grasland) in Tilburg, genaamd De Crat. Als tegenprestatie moet Bertout Bac hiervoor jaarlijks een cijns betalen aan de abdij, op de zaterdag na Maria Lichtmis op de spijker (= graanschuur) te Tilburg.

Tilburg en de Abdij van Tongerlo
De Norbertijner Abdij van Tongerlo vlakbij Antwerpen en Tilburg zijn lang met elkaar verbonden. In Tilburg herinneren daar veel plaatsnamen aan, denk bijvoorbeeld aan de Tongerlose Hoefstraat, Wichmanstraat. De abdij had ook de zielzorg in Tilburg, al vanaf 1232 !!! In 1232 schenkt Hendrik I, hertog van Brabant, het patronaatsrecht van de kerk van West Tilborch aan de abdij van Tongerlo. Paus Clemens bevestigt in 1267 dat het patronaatsrecht in bezit is van de abdij. Tot 1832 bleef dit ongewijzigd, 600 jaar dus! In tegenstelling tot andere delen van Tilburg bleef de Tongerlose Hoeve tot 1796 onder het gezag van de abdij van Tongerlo staan. De abdij had ook vele bezittingen in Tilburg, vele tiendrechten en twee abdijhoeven, de Tongerlose hoef met een tiendschuur en spiker en een hoeve op de Heuvel.

Plaatsen uit het document zijn bekend
De plaats waar de jaarlijks de cijns in februari betaald moest worden is bekend, de spiker bij de Tongerlose Hoeve. Maar ook het stuk grond kunnen we duiden, het is naar alle waarschijnlijk de Calemwiel vlabij bij de Moerenburg. Beiden hoeven waren toen in het bezit van de Abdij van Tongerlo.

Echt oud ?
Misschien goed om te melden dat dit document niet de oudste vermelding is van Tilburg, die dateert nl. uit het jaar 709 (Actum Tilliburgis). Dat weten we omdat de akte uit 709 later in 1191 is overgeschreven in het zogenaamde Gouden Boek oftwel het Liber Aureus van de Abdij van Echternach. Het is ook niet het oudste stuk dat Regionaal Archief Tilburg bewaart, want dat dateert van 1269 en heeft betrekking op Loon op Zand.

gemeentearchivaris Yvonne Welings

Verhuizing op verhuizing
De verblijfplaats van de documenten in de afgelopen eeuwen laat zich vertellen als een spannende roman. Op de doos stond een aanduiding van Mechelse stukken. De documenten zijn in de jaren zestig van de twintigste eeuw uit Mechelen overgedragen aan het bisdom 's-Hertogenbosch. Waarschijnlijk hebben ze daar voor 1629, het jaar dat 's-Hertogenbosch werd veroverd door de Staatse Troepen onder leiding van Frederik Hendrik, ook berust. Na de val van de stad verlieten veel katholieken 's-Hertogenbosch en namen veel documenten mee, in dit geval naar Mechelen. Het bisdom van 's-Hertogenbosch had rond 1599 een aanzienlijk deel van de bezittingen van de abdij van Tongerlo geconfisqueerd om het bisdom te financieren. Achteraf is dat van korte duur geweest.

Charterbank Tilburg
De documenten, die we van het bisdom ontvingen bevatten meer dan dit ene charter alleen. In totaal zijn het 14 stukken, waarvan sommigen ook betrekking hebben op Goirle en  Oisterwijk. Wij in Tilburg beloven plechtig dat we goed voor de waardevolle stukken zullen zorgen. De komst van deze charters markeren voor ons het begin van een nieuw project dat twee jaar zal duren: de Charterbank Tilburg. Astrid de Beer is projectleider.

Voor de liefhebbers volgt nu de letterlijke tekst:
Kenlec si allen den ghenen die dese jeghewordeghe letteren selen zien ende hoeren, dat wi abdt ende convent van Tongerlo hebben ghegheven Bertout Bac van Tilborch onsen beemt die ment noemt de Crat gheleghen Tilborch in qualem brouc om XVIII oyde conincx grote van Vrankerike ofte de werde der af jaerlex te betaelne op onder vrouwen dach als men kerssen draeght te Tilborch in onsen spiker. Ende waer dat zake Bertout was int ghebrake in dit betalen zo soude wi onse hant weder slaen ende doen an den voorgheseiden beemt sonder iemans wedersegghen ofte meer daer toe te doene.
In kennese der wairden heb wi abdt ende convent voerscr.(even) onse seghele ghehanghen ane dese jeghewordeghe letteren.
Gedaen en ghegheven int jaer ons heeren doe men screef M CCC XXXIIII saterdaeghs naer onser vrouwen dach voerscr.(even).