Costerkoorn van Dongen in 1760

Manuaal Boek der Costerkoorn van Dongen verschijnende Kersmis 1760 is te lezen op dit bijzondere archiefstuk.

Tijdens de inventarisatie van een collectie losse aanwinsten van Dongen werd vandaag dit manuaal aangetroffen. In dit manuaal oftewel register werd aangetekend hoeveel koren inwoners van boerderijen in natura afdroegen aan de koster van de Nederlands Hervornde Gemeente Dongen.
Pieter Oomens betaalde in 1760 3/4 loopen en Jan Verbunt 1/4 lopen per jaar voor 'De groote Hoeff van zijne Hoogheijt'. De maat 1 loopen bestond uit 4 kwartier en een kwartier in de Baronie van Breda stond gelijk aan 5,4 liter. link

Ook de Haanse Hoeve genaamd Ligtenberg moest in totaal 1 loopen voor de koster opbrengen, verdeeld over Den Haan en Oeijken Motjes, Maaijken Janssen van Oudenhoven en Maria van Heijst, weduwe Verbunt.

Het geschrift noemt niet alleen topografische namen, maar ook de bewoners van de panden en vormt hiermee een prachtige pre-kadastrale bron voor de bewoningsgeschiedenis van Dongen. De streepjes op de folio's geven aan wanneer er voldaan is aan de verplichting. De aantekeningen eindigen rond 1797. Achterin het manuaal is een eigentijdse index op persoonsnamen opgenomen.

Het register wordt opgenomen bij de andere documenten van de koster in het archief van de Nederlands Hervormde Gemeente (archiefnr.950, inv.nr. 758). Soortgelijke manualen zijn ook te vinden in de archieven van de Nassause Domeinraad bij het Nationaal Archief in Den Haag en wat de negentiende eeuw betreft in het archief van het kosterambt (983).

Cursusseizoen 2014-2015

Hoe doe je historisch onderzoek naar je eigen familie of woonomgeving? Je leert het bij Regionaal Archief Tilburg tijdens een cursus Onderzoek je woonomgeving, Oud schrift of Familiegeschiedenis.
Als cursist werk je veel in de digitale leeromgeving. Inschrijven kan via de website van het archief.


Oud Schrift beginners
Wie historisch onderzoek doet, krijgt te maken met handgeschreven teksten en afwijkend taalgebruik. In deze beginnerscursus leer je die handschriften lezen en begrijpen.
oktober – december 2014
woensdagmiddag van 14.00 tot 16.00 uur


Familiegeschiedenis (i.s.m. Brabants Historisch Informatie Centrum)
Een van je familieleden is startpunt voor onderzoek. Als eindwerkstuk schrijf je een verhaal daarover. In deze cursus leer je zoeken in diverse historische bronnen. De opdrachten, instructie en terugkoppeling zijn digitaal.
november 2014 – maart 2015
3 bijeenkomsten op zaterdagochtend


Onderzoek je woonomgeving
Wanneer is mijn huis gebouwd? Wie woonden er? Wat stond er eerder op deze plek? Op deze vragen vind je een antwoord aan de hand van o.a. het bouwarchief, het kadaster, het bevolkingsregister en notariële archieven.
februari – maart 2015
donderdagmiddag van 14.00 tot 16.00 uur

De cursuslocatie is, tenzij anders vermeld, Kazernehof 75, 5017 EV in Tilburg.

Aanmelden doe je via de website. Daar vind je ook meer informatie over de cursussen.
Vragen? Neem contact op via mail of 013-5494573.

Regionaal Archief Tilburg start nieuw cursusseizoen

Op zoek naar de geschiedenis van je eigen familie, je huis, straat of wijk? Wil je oud schrift leren lezen? Regionaal Archief Tilburg biedt daarvoor cursussen aan: stamboomonderzoek, huizenonderzoek, oud schrift en familiegeschiedenis.

Het archief heeft jarenlange ervaring met het geven van cursussen. Deelnemers gaan zelf op zoek in historische bronnen en kunnen voor een groot deel zelf invulling geven aan hun zoektocht. Het eindresultaat is vaak dat een deel van de eigen geschiedenis onderzocht en beschreven is.

Het lesmateriaal wordt grotendeels via een digitale leeromgeving aangeboden. Voor deelname aan de cursussen is ervaring met werken aan de computer dan ook essentieel. De cursus ‘Familiegeschiedenis’ wordt in samenwerking met het Brabants Historisch Informatie Centrum in Den Bosch gegeven.


Stamboomonderzoek
september – november 2013 / 6 bijeenkomsten
woensdag 14.00 – 16.00 uur

Onderzoek je woonomgeving
oktober - november 2013 / 4 bijeenkomsten
donderdag 14.00 – 16.00 uur

Oud Schrift voor gevorderden
december 2013 – maart 2014 / 6 bijeenkomsten
woensdag 14.00 – 16.00 uur

Familiegeschiedenis
februari – juni 2014 / 2 bijeenkomsten
zaterdag en digitale studiebegeleiding
i.s.m. Brabants Historisch Informatie Centrum

Onderzoek je woonomgeving
maart - april 2014 / 4 bijeenkomsten
donderdag 14.00 – 16.00 uur

Oud Schrift voor beginners
april – juni 2014 / 6 bijeenkomsten
woensdag 14.00 – 16.00 uur

Inschrijven kan via de website.
Locatie: Regionaal Archief Tilburg, Kazernehof 75, 5017 EV Tilburg (let op: ‘Familiegeschiedenis’ heeft één cursusdag in Den Bosch en één in Tilburg)

Vijf eeuwen geschiedenis

Wat  begon als een  onderzoek naar de eerder bewoners van zijn ouderlijk huis mondde uit in een lijvig boekwerk over alle huizen en bewoners  in het buurtschap Terover bij Alphen in de afgelopen 500 jaar.

Rond 1500 stonden er in dit gebied al ongeveer 50 woningen, nu staan er in het buurtschap 120 woningen. Dhr. Eddy de Swart heeft per huis een bewonersoverzicht gemaakt, van de huidige huizen en van de verdwenen panden zijn de bewoners genoteerd. Sommige boerderijen zijn al eeuwen in het bezit van één familie. Daarnaast is er in het boek terug te vinden hoe het onroerend goed verworven werd of doorgegeven. Terover blijkt de Alphense bakermat van uitgebreide families, zoals Van Hal, Van Loon, Van Alphen en Oomen. Want naast achtergrond van de Alphense en Teroverse geschiedenis is er in het boek een schat aan familienamen terug te vinden.

Het boek is ruim geïllustreerd met foto’s van alle huidige panden. Daarnaast is er ook kaartmateriaal en oudere foto’s gebruikt om zaken te verduidelijken. Het is een heel waardevol boek wat voor diverse soorten onderzoekers als inspiratiebron kan dienen. Zeker is het een kroon op het vele werk dat tijdens archiefonderzoek door Dhr. De Swart verricht is.
Het boek is opgenomen in onze bibliotheek. Het is te koop bij Oudheidkundig Streekmuseum in Alphen voor € 22,50. Het museum is open elke dinsdagmorgen en donderdagmiddag.
Mocht je door dit boek geïnspireerd raken maar niet weten hoe een onderzoek te beginnen kijk dan bij ons cursusaanbod voor ideeën. ( update van het aanbod 2013-2014 volgt in augustus)

Cursus Onderzoek je Woonomgeving

Mensen ontlenen een deel van hun identiteit aan de omgeving waarin ze wonen, of waarin ze zijn opgegroeid. Die woonomgeving – waarvan het beeld voornamelijk bepaald wordt door de bebouwing en het wegen- en stratenpatroon – is echter voortdurend aan verandering onderhevig.

De laatste jaren neemt de belangstelling voor de woonomgeving sterk toe. Dat blijkt uit vragen als: wanneer is mijn huis gebouwd, wie was de architect, wie waren de vorige bewoners, hebben er op deze plek al eerder gebouwen gestaan, hoe zag de omgeving er vroeger uit?

In de cursus Onderzoek je Woonomgeving worden deze en vele andere vragen beantwoord aan de hand van onder meer het bouwarchief, het kadaster, het bevolkingsregister en notariële archieven.

De cursus bestaat uit een theoretisch en een praktisch gedeelte. Tijdens het praktische gedeelte zal zoveel mogelijk worden ingegaan op de individuele wensen van de cursist.
Belangstelling? Geef u dan op tijd op.
Praktische informatie:
maart - mei 2013 / 4 bijeenkomsten
donderdagmiddag van 14.00 tot 16.00 uur / eerste bijeenkomst: 14 maart 2013
minimaal 5, maximaal 6 deelnemers
kosten: € 84,-
aanmelden

Nieuw cursusseizoen van start

Hoe doe je historisch onderzoek naar je eigen familie of woonomgeving? Hoe leer je oud schrift? Regionaal Archief Tilburg biedt daarvoor cursussen aan: stamboomonderzoek, huizenonderzoek, oud schrift en familiegeschiedenis.
Het lesmateriaal wordt grotendeels via een digitale leeromgeving aangeboden. Nieuw is de cursus Familiegeschiedenis die zelfs volledig via de website zal plaatsvinden. Voor deelname aan de cursussen is het dan ook nodig dat je over digitale vaardigheden beschikt. Inschrijven kan via de website.

Stamboomonderzoek (vol)

oktober – november 2012 / 6 bijeenkomsten
woensdag 14.00 – 16.00 uur

Onderzoek je woonomgeving
oktober - november 2012 / 4 bijeenkomsten
donderdag 14.00 – 16.00 uur

Familiegeschiedenis
februari – juni 2013 / 2 bijeenkomsten
zaterdag en digitale studiebegeleiding
i.s.m. Brabants Historisch Informatie Centrum  

Oud Schrift voor beginners
februari – april 2013 / 6 bijeenkomsten
woensdag 14.00 – 16.00 uur

Onderzoek je woonomgeving
maart - mei 2013 / 4 bijeenkomsten
donderdag 14.00 – 16.00 uur

Ga voor meer informatie en inschrijven naar de website.

OnsDNA maakt wegwijs in de Nederlandse archieven.

Hoe heette mijn moeders moeder?  Wie woonden er vroeger in mijn huis? Hoe zag mijn straat er honderd jaar geleden uit? De antwoorden op deze en talloze andere vragen zijn te vinden in de Nederlandse archieven. Die beheren een schat aan historische informatie: honderden kilometers documenten, honderdduizenden foto’s, oude affiches, landkaarten en nog veel meer. De nieuwe website OnsDNA.nl laat zien wat er zoal te doen en te vinden is in archieven. Het maakt beginnende archiefgebruikers wegwijs.

Iedere inwoner van Nederland laat administratieve sporen achter. Geboorten, huwelijken, overlijden: alles wordt geregistreerd door de gemeente. Als je een huis koopt ligt dat vast in het Kadaster en in een akte bij de notaris. De archiefinstellingen van Nederland bewaren deze documenten. Sporen van ieders bestaan liggen in De Nederlandse Archieven (DNA), te wachten om gevonden te worden. Iedereen heeft zijn eigen geschiedenis. Niemand heeft hetzelfde verhaal. De Nederlandse Archieven helpen je het verhaal te ontdekken van je familie, van het huis, de straat en de buurt waar je woont of van de stad waar je werd geboren.


Enthousiaste archiefgebruikers vertellen op OnsDNA.nl wat zij in de Nederlandse Archieven zochten en vonden. Allemaal verhalen over hoe bijzonder het is om een stuk van je eigen geschiedenis terug te vinden en de documenten daarover zelf in handen te krijgen. Zo vertelt Esther van de prachtige afdruk van een oude foto van haar buurt voor boven de bank 

Handig is het kaartje met de locaties per provincie. Zo kun je redelijk eenvoudig achterhalen waar de archieven van jouw gemeente te vinden zijn. Leuk detail: de gegevens hiervoor komen uit de ArchiefWiki

Bekijk het eens: www.onsdna.nl. We zijn benieuwd wat onze lezers ervan vinden!

Oude bouwvergunningen uit Dongen en 's Gravenmoer

Wilt u uw huis gaan verbouwen of misschien wel een nieuw huis bouwen, dan dient u een bouwvergunning aan te vragen. Dat is al zo sinds dat verplicht werd gesteld met de Woningwet uit 1901, nu meer dan zo'n honderd jaar geleden geïntroduceerd. De Woningwet was niet alleen bedoeld om tot een betere kwaliteit van de woningen te komen maar ook om de gezondheid van de bewoners te bevorderen.

Sinds 1901 is er veel veranderd. Een bouwvergunning aanvragen kan vanaf oktober 2010 redelijk eenvoudig via het landelijke loket op www.omgevingsvergunning.nl. Heel het proces is digitaal ingericht. De gemeente ontvangt automatisch uw digitaal ingediende plannen. De bouwvergunning wordt ook niet meer zo genoemd, het is tot de naam omgevingsvergunning omgedoopt. Voor die tijd ging u langs bij het gemeentehuis waar u woonde en diende een bouwvergunning in.



De gemeente Dongen heeft de 'oude' bouwvergunningen van Dongen en 's Gravenmoer tot 1980 onlangs ondergebracht in het Tilburgse archief. Dat betekent als u een oude bouwtekening wil inzien of een kopie daarvan wil hebben, u bij het Archief in Tilburg langs kan gaan en niet meer bij het Gemeentehuis aan de Hoge Ham.

De bouwvergunningen bieden u een unieke kans om historisch onderzoek te doen, naar uw eigen huis bijvoorbeeld. Maar er zijn talloze andere mogelijkheden, de schoenindustrie in Dongen waar was die precies gevestigd en hoe zagen de fabrieken eruit ? En welke clubgebouwen hadden de sportverenigingen ? Ook de bouwvergunningen van 's Gravenmoer, waar de industrialisering veel minder invloed had, vormen een unieke archiefbron.

Zelfs met de toegangen op de bouwvergunningen alleen kunt u al een zekere bewonersgeschiedenis per perceel opstellen. U vindt deze op de website van het Regionaal Archief Tilburg onder de tab 'Archieven & Inventarissen'. En wilt u uw onderzoek combineren met een onderzoek in de plaatselijke krant, ook dat is mogelijk. Het Weekblad van Dongen van 1922 tot 1976 is ook beschikbaar.

Nog een nieuwsfeit, met de overdracht kwamen ook wat meer recente en openbare registers van de Burgerlijke Stand van Dongen en 's Gravenmoer naar Tilburg toe. Deze registers worden komende tijd gedigitaliseerd en de scans worden in de database genealogie opgenomen. Dat duurt wel even voordat zo ver is, maar u kent het spreekwoord: Wat in het vat zit verzuurt niet !

Sloopdossiers

Met zekere regelmaat worden er familie reünies georganiseerd. Het kan heel gezellig zijn om samen met je verwanten herinneringen op te halen aan bijvoorbeeld je kindertijd.
Soms kan een thema helpen om de dag nog meer inhoud te geven. Een poos geleden werd een reünie gehouden en elk gezin had de opdracht gekregen om informatie te verzamelen over het ouderlijk huis. Er was een bus gehuurd en de familihttp://www.blogger.com/img/blank.gife toerde een middaglang langs de huizen uit hun jeugd waar ieder gezin een verhaal vertelde.
Helaas was één van de panden afgebroken maar gelukkig bood het Regionaal Archief Tilburg uitkomst door middel van het sloopdossier.
Het archief van de Dienst Bouw- en Woningtoezicht van de Gemeente Tilburg,
1882 - 1984 toegangsnummer 76 : Het archief bestaat in hoofdzaak uit dossiers betreffende de sloop van diverse panden in Tilburg.
Het ene dossier wat uitgebreider dan het andere maar vaak bevat het een schat aan informatie. Originele bouwtekeningen zover ooit gemaakt, correspondentie met eigenaren en aantekeningen van ambtenaren.
Helaas is er niet van elk gesloopt pand een dergelijk dossier maar het loont zeker de moeite om eens door de adressenlijst heen te kijken als u op zoek bent naar informatie over een verdwenen huis
Mocht u een dossier uit archief 76 in willen zien dan moet u er rekening mee houden dat het archief in een extern depot staat. Dit betekent dat u vooraf het dossier aan moet vragen en moet rekenen op 5 dagen tijd tussen aanvraag en inzage.

40 Korvelbewoners en hun huizen

Maar liefst 40 nieuwsgierige en leergrage bewoners van de wijk Korvel kwamen op dinsdagavond 18 mei 2010 naar Regionaal Archief Tilburg. Deze mensen volgen een vierdelige cursus over Korvel, georganiseerd door het bewonerscomité Korvelseweg.

Rob van Putten begon de avond met een uiteenzetting over het doen van huizenonderzoek. Dat is redelijk complex voor een beginner: zo zijn er vele termen en benamingen die alle uitleg behoeven. Maar Van Putten deelde het onderzoek in in vier overzichtelijke categorieën: Gebouwen, eigenaars, bewoners, beroep en bedrijf.

De geschiedenis van gebouwen is te raadplegen o.a. via diverse kaarten en plattegronden. Hierop kun je zien waar een gebouw stond en door te vergelijken met een andere kaart, kun je er achter komen hoe lang dat gebouw er heeft gestaan. Vervolgens is de eigenaar eveneens een invalshoek voor het huizenonderzoek. Allereerst uiteraard het kadaster en het bouwarchief, verviolgens zijn er schepenbankarchieven en notariële archieven. Dat alles is beschikbaar op microfiche of al digitaal. Qua bewoners bieden adres- en telefoonboeken uitkomst, evenals woningkaarten, volkstellingene en vernummeringsregisters. Meer bekend zijn de bevolkingsregisters en de burgerlijke stand. Als laatste categorie beroep en bedrijf: via hinderwetvergunningen en veiligheidswetten, handelsregister en gemeenteverslagen krijgt de huizenonderzoeker meer te weten over zijn eigen huis of een voormalig bedrijf.

Na deze theoretische uiteenzetting een oefening in de praktijk: Beeldonline, zoeken in archieven, raadplegen kadasterkaart, snuffelen in boeken...vrijwel alle 40 aanwezigen vonden hun weg in de studiezaal van het archief. Er werd intensief gespeurd, gezocht en gevonden. Zo was er een paar dat onderzoek deed naar de schoenenfabriek van J. van Arendonk. Binnen 30 minuten waren zij foto´s, krantenartikelen en hinderwetvergunningen op het spoor. Zij werden enthousiast en namen zich voor om binnenkort hier hun zoektocht voort te zetten.

Een geslaagde avond deze Korvelcursus. Dat zouden meer wijken van Tilburg moeten doen!!

Bouwvergunningen Alphen-Chaam bij het Onderzoekerscentrum in te zien

Van oudsher zijn Alphen en Chaam met elkaar verbonden. In de 15e eeuw werden Alphen en Chaam bestuurlijk al samengevoegd onder één schepenbank. De schepenbank vormde het bestuur van een dorp. Behalve met Alphen, bezat Chaam ook een eeuwenoude band met Baarle-Nassau. Deze zogenaamde ABC-dorpen, allen gelegen in de Baronie van Breda, hadden samen één schout in dienst en één secretaris en later ook één ontvanger. Deze drie functionarissen werden door de Heer van Breda voor het leven benoemd. De eenheid met Chaam bleef bestaan tot 1810. Het dorp Riel daarentegen lag in de Meijerij van 's-Hertogenbosch. De schepenbank Hilvarenbeek sprak ook recht voor de dorpen Diessen, Westelbeers en Riel.

In 1810 voerden de Franse machthebbers een reorganisatie door in de departementale indeling, waarbij ook nieuwe gemeentegrenzen werden vastgesteld. In 1810 wordt Chaam een zelfstandige gemeente en wordt Riel met Alphen samengevoegd tot de gemeente Alphen en Riel.
Links ziet u de bekende kaartjes van J. Kuijper van de dorpen Alphen en Riel en Chaam uit de Gemeente-atlas van Nederland. De kaarten voor de atlas tekende hij tussen 1865 en 1870.


Bijna tweehonderd jaar later bij de gemeentelijke herindeling in 1997 werd Chaam weer met Alphen gecombineerd, terwijl Riel binnen de gemeente Goirle werd opgenomen. Bouwverguningen van Riel kunt u raadplegen in het gemeentehuis van Goirle. Het kan verkeren zoals Bredero reeds zei.
De bouwvergunningen van de voormalige gemeenten Alphen en Riel en Chaam tot 1981 zijn onlangs opgenomen in de archiefbewaarplaats. De bouwvergunningen vormen een prachtige bron voor onderzoek naar de historie van een huis.

Cursus Huizenonderzoek

In drie lessen meer leren over de herkomst van je huis, dat is de doelstelling van Regionaal Archief Tilburg met de cursus ´Huizenonderzoek´. ´Dit begrip is echter wellicht te beperkt, gezien de vele bronnen die je in handen krijgt, wanneer je deelneemt aan de gelijknamige cursus,’ volgens docent Rob van Putten. ‘De cursus gaat immers niet alleen over huizen, maar ook over andere gebouwen zoals bedrijven en uiteraard over de mensen die er woonden of werkten.’

Het kadaster is vaak het uitgangspunt om te starten met een onderzoek naar een woning of een ander gebouw. Vanaf 1832 zijn immers alle percelen en hun eigenaren vastgelegd.
Gegevens over koop en verkoop van onroerend goed zijn vanaf 1811 ook te vinden in notariële archieven. Vóór dat jaartal is het Schepenbankarchief raadpleegbaar. Verdere gegevens over gebouwen vind je vaak in adresboeken, huizenregisters en uiteraard het bouwarchief dat vanaf 1902 onder meer bouwtekeningen bevat. Onderzoek doen prikkelt de nieuwsgierigheid. Elke vondst in het archief leidt vaak weer tot een volgende stap.

In 2009 waren Piet en Marij van Gorkom-Gielen uit De Moer deelnemer aan de cursus. Als onderzoeksonderwerp namen zij het 125-jarig bestaan van Café-Partycentrum ’t Maoske. Hun onderzoek resulteerde in een publicatie: ’t Maoske – 125 jaar 1884-2009. In het nawoord schreven de Van Gorkoms dat ze veel plezier hadden beleefd aan het onderzoek naar 125 jaar ’t Maoske.

Rob van Putten herkent dit enthousiasme. In 2009 was de cursus ‘Huizenonderzoek’ immers een groot succes, waarbij de deelnemers voortvarend aan de slag gingen en diverse onderzoeksvaardigheden eigen maakten. Van Putten heeft weer zin in een nieuwe cursus. Deze vindt plaats op de drie vrijdagmiddagen 23 april, 7 mei en 23 mei 2010 van 14.00 tot 16.00 uur. Meer informatie over deze cursus vindt u op de website van Regionaal Archief Tilburg bij educatie / cursussen.

Bouwen en hinder in Diessen

De gemeente Hilvarenbeek heeft oog voor haar verleden en trekt elk jaar extra geld uit om de twintigste-eeuwse archieven toegankelijk te maken voor een groter publiek. De nieuwe gemeente Hilvarenbeek is in 1997 ontstaan uit de oude gemeente Hilvarenbeek en de kleinere gemeente Diessen. Op de foto hiernaast ziet u het oude gemeentehuis van Diessen.
In het Tilburgse depot zijn de oude Beekse archieven ondergebracht en Jac Herrijgers, medewerker van de gemeente, werkt daar opdat u kennis kunt nemen van de inhoud. Dat noemen we in het vakjargon inventariseren. Door hem is een deelproject afgerond, te weten de bouw- en hinderwetvergunningen Diessen. Voor het raadplegen van deze dossiers van de gemeente Diessen kunt u daarom vanaf 10 februari 2010 terecht bij het Regionaal Archief Tilburg. De toegang zelf kunt u op de website vinden.

Een vergunning is de formele toestemming van de overheid, waar een burger of een bedrijf om vraagt. In 1901 werd de zogenaamde Woningwet van kracht vooral bedoeld om de bevordering van goede woningbouw en daarmee de gezondheid. Hierdoor is in de loop van de twintigste eeuw de hoeveelheid beschikbare informatie voor historisch onderzoek gestaag toegenomen. Ook de vraag naar oude bouwvergunningen is de laatste jaren enorm gegroeid. Vooral als bewoners op zoek zijn naar historische informatie over hun woning vormen bouwvergunningen een unieke bron.

In deze serie zijn ook Hinderwetvergunningen Diessen opgenomen. Dit is een andere belangrijke bron voor onderzoek naar de lokale geschiedenis. Deze vergunningen werden door gemeenten verleend voor het oprichten van "inrichtingen, die gevaar, schade of hinder" kunnen veroorzaken. Nu worden dat milieuvergunningen genoemd. In de negentiende eeuw werd er vanaf 1875 een zogenaamde Fabriekswet ingevoerd, later veranderd in de Hinderwet in 1896. In die tijd ontstond meer wetgeving op dit gebied zoals de Arbeidswet (1889) en Veiligheidswet (1895). Echte dossiers over bedrijven vindt u pas vanaf 1910, met hierin vaak een plattegrond.